सिन्धुबाट अप्रभंस भएको ‘हिन्दु’ शव्दको वैदिक सनातन धर्म-संस्कृतिसंग प्रत्यक्ष सम्वन्ध छैन

                 डा. सिर्जना भण्डारी

#अध्यात्म_दर्शन  #जीवन_दर्शन #इतिहास

विश्यव्यापि रूपमा गरिएका विकासवादी वैज्ञानिक खोजका सिद्धान्तहरुका अनुसार मानव सभ्यताको विकास पानीको मूलको आसपास भएका प्रसस्त तथ्यगत प्रमाणहरु भेटिएका छन् । हाल विश्वको नक्शामा पाकिस्तानमा बहने सिन्धु नदीको आसपासमा विकसित भएको मानव समाजको विकासक्रमलाई सिन्धु घाटी(उपत्यका)को सभ्यता भनिन्छ । यसको शुरुआत आजभन्दा ५००० देखि ५५०० वर्ष पूरानो रहेको मानिएको छ । यही सभ्यतालाई प्रामाणिक सनातन सभ्यता मानिएको छ । सिन्धु घाटीको सभ्यता आध्यात्मिक, धार्मिक, सांस्कृतिक, भौतिक रुपले अत्यन्तै विकसित सभ्यता थियो जो निरन्तर हामीसम्म आएको छ आज हिन्दु धर्म तथा हिन्दु संस्कृति तथा सभ्यताको रुपमा । विकासको पर्यायवाची शव्द परिवर्तन पनि हो, यही विकास तथा परिवर्तनको दौरमा सिन्धु सभ्यता अप्रभंस भएर आज हिन्दु सभ्यताको नामबाट परिचित तथा स्थापित भएको छ ।

प्राचीनकालका मानव सभ्यताहरुमा राज्यको विस्तार तथा भौगोलिक विस्तारवाद गर्नु गौरवको विषय मानिन्थ्यो । यही गौरव हासिल गर्ने क्रममा युनानीहरु पहिलोपटक विकसित सिन्धु सभ्यताका राज्यहरु हत्याउने उद्देश्यले सिन्धु नदी पार गरेर एशियाको यस क्षेत्रमा प्रवेश गरे । युनानीहरुको वांगमय(शव्द भण्डार)मा स अक्षर तथा शव्द थिएन, उनीहरुले स लाई ह भन्थे, त्यसैले उनीहरुले सिन्धु सभ्यतालाई हिन्दु सभ्यता भने । हिन्दु सभ्यता मान्ने मानिसहरुलाई हिन्दु भने र यहाँका राज्यहरुलाई हिन्दुहरुको स्थान 'हिन्दुस्थान' भने । यहीकारण हालको इन्डिया मुलुकको अर्को नाम हिन्दुस्थान रहन गएको हो ।

राज्य विस्तार कै क्रममा अर्को पटक प्रशा तथा प्रशिया(हाल इरान) राज्यका प्रशियन शासक (फारसी पनि भनिन्छ) सिन्धु सभ्यताका राज्यहरु हत्याउन सिन्धु नदी पार गरेर एशियाको यस क्षेत्रमा प्रवेश गरे । प्रशियनहरुको वांगमयमा पनि स अक्षर तथा शव्द थिएन, उनीहरु स लाई इ भन्थे, सिन्धु सभ्यतालाई ऊनीहरुले इन्दु सभ्यता भने र त्यस यता सिन्धु सभ्यतालाई इन्दु अर्थात इन्डुस सभ्यताको नामले जानिन थालियो तसर्थ सिन्धु घाटीको सभ्यतालाई इन्डुस भ्याली सिभिलाइजेसन पनि भनिन्छ, दुवै सभ्यता एउटै हो । इन्डुस नदी आसपासको राज्य भएको कारण हालको इन्डिया* मुलुकको नाम 'इन्डिया' रहन गएको हो ।

इन्डिया मुलुकको नाम भारत** रहनुमा आधूनिक इतिहासमा कुनै प्रामाणिक तथ्यांकहरु भेटीएका छैनन् । भारत शव्दको सम्वन्ध सनातन राज्य व्यवस्थासंग प्रत्यक्ष रुपमा जोडिएको छ । भारत शव्दको प्रमुख आधार तथा श्रोत हाल नेपालको जिल्ला चितवनको सदरमुकाम भरतपूरबाट तत्कालीन समयका भरत राजाले गरेको शासन व्यवस्था हो । उनले शासन गरेको राज्य व्यवस्थालाई भारतवर्ष भनिन्थ्यो । कुल १६ राज्यहरुमा विस्तारीत भारतवर्ष विशाल राज्य थियो, अहिलेको दक्षिण एशिया लगायत वरपरका सबै क्षेत्रहरु समेटीएका थिए भारतवर्ष राज्यमा । राज्यको भौगोलिक सिमाना हुन्छ तर ज्ञान, अध्यात्म, धर्म, संस्कृतिको भौगोलिक सिमाना हुदैन । महाभारत महायुद्धमा भारतवर्ष भनिने राज्य यही राज्य थियो । यही कारण इन्डियाको प्राचीन नाम भारत रहन गएको हो भन्ने मान्यता रहदै आएको छ । bsirjana@gmail.com

******************

सन्दर्भ सामग्री:

*https://youtube.com/shorts/nNCAiiHsU9I?si=-MFxhiBLGJBkLkPT

**https://youtu.be/GWHhjM6utrk?si=rbGIQRbK3GyKH6sF