लालीगुरांश (डा. सिर्जना भण्डारी)
#आध्यात्मिक_साहित्य #जीवन_दर्शन
आध्यात्मिक अज्ञानता र जीवनका कठिनाइहरु
अध्यात्म विज्ञान मनुष्यको आध्यात्मिक जीवन तथा आन्तरिक जीवन सन्तुलनमा राख्ने त्यस्तो महानतम ब्रम्हाण्डिय विज्ञान हो जहाँ मनुष्यको जीवनका सबै प्रश्न तथा जिज्ञासाहरु स्वस्फूर्त समाप्त र शान्त हुन्छन् । वर्तमान समयमा भौतिक विज्ञानमा आएको अकल्पनिय विकास तथा वरिवर्तनका कारण आजका मनुष्यहरुको सांसारिक जीवयापनका लागि आवश्यक हरप्रकारका वस्तु, सेवा तथा सुविधाहरु उपलव्ध छन्, उनीहरु हरप्रकारले सम्पन्न छन् तरपनि उनीहरुमा आन्तरिक सुख, खुशी, शान्ति, आनन्द छैन किनकी भौतिक प्रगतिले मनुष्यको वाहिरी जीवनमा मात्र प्रगति ल्याउन सक्यो आन्तरिक जीवन कुनै परिवर्तन ल्याउन सकेन शरु भएकोमा पनि ह्रास ल्याइदियो । मनुष्यहरुमा यस्तो अवस्था आउनु अत्यन्तै स्वभाविक र सामान्य कुरा हो किनकी आन्तरिक सुख, खुशी, शान्ति, आनन्द अध्यात्म विज्ञान अन्तर्गत पर्ने अन्तरजगत तथा सुक्ष्म जगत तथा आन्तरिक जीवनका विषयहरु हुन, भौतिक विज्ञान अन्तर्गत पर्ने वाहिरी जगत तथा सांसारिक जीवनका विषयहरु होइनन् । यसैकारण आजको मनुष्यले हरप्रयासका वावजुद आफ्नो जीवनको अन्तिम घडिसम्म पनि सांसारिक जीवन तथा भौतिक जगतबाट आफ्नो शरीरमा पूर्णरुपमा स्थिरता तथा आरोग्यता; मनमा एकाग्रता; भावमा शान्ति, प्रेम, सन्तुष्टी, स्वीकार्यता; र आत्मा अर्थात चेतनामा जागरुकता तथा सचेतता हासिल गर्न सकेको छैन । आफ्नो जीवनकालागि अत्यावश्यक यी आन्तरिक जगतका विषयहरु– सुख, खुशी, शान्ति, आनन्द वाहिरी संसारमा जतिजति खोज्ने प्रयास गर्यो उतिनै वाहिरी संसारमा छरिएका देख्दा आकर्षक तर भित्रबाट खोक्रा विषयहरुको भ्रममा उ हराउदै गयो र आफूसंग भएको थोरबहुत आन्तरिक सुख, खुशी, शान्ति, आनन्द पनि गुमाएर शारीरिक, मानसिक, भावनात्मक, आत्मिक अर्थात चेतनात्मक रुपमा झनझन कमजोर तथा अस्वस्थ बन्दै गयो । यो अवस्थाले मनुष्यलाई जीवनको निश्चित समय तथा आयु अगावै तनावग्रस्त, अस्वस्थ, रोगी, वृद्ध बनाएर चाँढैनै उसलाई जीवनबाट निष्क्रिय र असमयमै मृत्युवरण गर्न वाध्य पारिरहेको आजको कहालिलाग्दो यथार्थ दृश्य हाम्रासामु स्पष्ट छ ।
मनुष्यको जीवनमा यस्तो शंकट आउनुको एकमात्र मूलकारण उसको आध्यात्मिक जीवन तथा आन्तरिक जीवनप्रतिको अज्ञानता रहदै आएको छ र मनुष्यको यो अज्ञानतालाई सांसारिक जीवनका भोग प्रवृत्ति तथा भौतिकतावादी जीवनशैलीले अझ फैलाउदै र गहिर्याउदै लगिरहेको छ र उ आफू स्वयंबाट झनझन दुर हुदै गैरहेको छ । हाम्रा पुर्खाहरुको जीवनशैली शात्विक तथा आध्यात्मिक थियो, उनीहरुले हामीलाई पनि आध्यात्मिक जीवन जीउन सिकाए किनकी शात्विक तथा आध्यात्मिक जीवनशैलीमा मनुष्यको जीवनमा सितिमिति कठिनाइहरु नै आउदैनन् र आइहाले भने पनि सबै किसिमका कठिनाइ तथा समस्याहरु सहजै समाधान हुन्छन् । आध्यत्मिक जीवनशैलीको अनुशरणले मनुष्यको समग्र जीवन व्यवस्थित सहज, सरल र सफल बन्न सक्छ तर यस सन्दर्भमा हामी सबै सावधान तथा होसियार हुनु अत्यन्तै आवश्यक हुन्छ किनकी मनुष्यको जीवनमा आध्यात्मिकताको महत्व बुझेर अनधिकृत तथा व्यवहारिक अनुभव नभएका कमाउ खाउ प्रकृति भएका स्वार्थी अध्यात्म व्यापारीहरुले सनातन अध्यात्मका दिव्य तथा अलौकिक विषयका शक्तिशाली सुत्रहरुलाई कमाइ खाने भाँडो बनाइरहेका छन् अध्यात्मको नियम विपरित गएर । उनीहरु सिधासिधा दाबी गर्दछन् र भन्दै आइरहेका छन् पूर्ण ग्यारेन्टीका साथ हरेक मनुष्यले आफ्नो जीवनमा इच्छ्याएका हरप्रकारका अपेक्षाहरु निश्चित अवधिमा पूरा गरिदिन सक्छौं भनेर, चाहे ती अपेक्षाहरु सकारात्मक नियत भएका हुन् या नकारात्मक नियत भएका हुन् । अधिकांश मनुष्य भयानक अज्ञानतामा जीवन जीरहेका छन् कि अहिलेसम्म यस इहलोक र उस परलोक कहीं पनि र केहीमा पनि पूर्ण ग्यारेन्टीका विषयहरु केही पनि छैनन् र हुन पनि सक्दैनन् । अध्यात्म व्यापारीहरु भन्ने गर्दछन् मनुष्यको सुक्ष्म शरीरमा रहेका विशेष चक्र तथा सबै चक्रहरु केही घण्टामा तथा केही दिनमा जागरण गरिदिन्छौं; केही घण्टामा तथा केही दिनमा कुण्डलिनी जागरण गराइदिन्छौं; सनातन अध्यात्मका शक्तिशाली विधिहरुको प्रयोग सिकाएर मनुष्यको जीवनमा सम्पन्ता, सफलता, ज्ञान, सम्वन्ध, प्रभाव तथा आकर्षण बढाइदिन सक्छौं; यतिमात्र नभएर अरुलाई आफूप्रति सम्मोहित गराइदिन सक्छौं; अरुको सम्पन्नता तथा सफलता रोकेर त्यसलाई आफूतिर आकर्षित गराइदिन सक्छौं; केही समयकालागि अदृश्य बनाइदिन सक्छौं; परमशान्ति र परमआनन्दमा पुर्याइदिन सक्छौं; मनपरेको स्त्री तथा पुरुषलाई आफूतिर आकर्षित गराइदिन सक्छौं... आदि जस्ता नकारात्मक परिणाम दिने कालो नियत र कालो विषयहरुलाई अध्यात्म विज्ञानसंग जोडिरहेका छन् । यसको फेहरिस्त निकै लामो छ, यस्ता गतिविधिहरु सरासर झुठ हुन् किनकी मनुष्यको जीवनमा रातरात तथा केही घण्टा र केही दिनमा यस्ता परिवर्त ल्याउन सकिदैन किनकी हरेक सकारात्मक उपलव्धिले निश्चित समयको साधना, निष्ठा, निरन्तरता, सकारात्मक भावको माग गर्दछन् । यी सबै ठगेर कमाउने र खाने भ्रमका खेती हुन्, अज्ञानवस गरिएका यस्ता गतितिविधिहरुले अमूल्य जीवनमा अपुरणीय क्षति पुर्याउन सक्छन् तसर्थ सर्वप्रथम यो अज्ञानताबाट वाहिर आउँ र वास्तविक अध्यात्म विज्ञान के हो र वास्तविक आध्यात्मिक जीवन तथा शात्विक जीवनबारे सहि ज्ञान लिऔं, सहि ज्ञान सिकाउने गुरु तथा संस्थाहरुको पहिचान गरौं र आफूले सहि ज्ञान लिएर अरुलाई पनि सहि ज्ञान प्रदान गरौं, जीवनका कठिनाइहरुबाट आफू पनि वाहिर आउँ र अरुलाई पनि वाहिर निकालौं ।
वास्तविक अर्थमा अध्यात्म विज्ञान मनुष्यको शरीर, मन, भाव, आत्मा अर्थात चेतनाको क्रमिक रुपमा उच्चतम विकास गर्न मद्धत गर्ने पूर्णतः सात्विक गतिविधिहरुमा आधारित आन्तरिक विकासको विज्ञान हो, सांसारिक वस्तु तथा विषयहरु जीवनमा आकर्षित गर्न तथा जोड्न र जीवनलाई अझ भोगवृत्तिको दलदलमा फसाउन होइन । बल गरेर मनुष्यलाई संसारिक जीवनतिर फर्काउन खोज्ने र वाहिरको जगतमा केन्द्रित बनाएर आफूबात दुर गराउन खोज्ने यी राजसिक तथा हदैसम्मका तामसिक वृत्तिहरु हुन् । मनुष्यको जीवनमा क्रमिक रुपमा सकारात्मकता, स्वीकार र सन्तोषको भाव बढाएर स्वीकार भावसहितको त्याग अर्थात वैराग्यत उन्मुख गराएर सांसारिक भोगवृत्तिको दलदलबाट वाहिर निकालेर सदाकालागि योगवृत्ति तथा शात्विक जीवनमा स्थित हुनकालागि जीवनको विज्ञान सिकाउने जीवन विज्ञान को मूलविज्ञान तथा महाविज्ञान अध्यात्म । अध्यात्म विज्ञानका अनुसार शात्विक जीवनशैली अपनाएको आन्तरिक रुपमा स्थिर, सुखी, खुशी, शान्त, आनन्दित मनुष्य स्वतः सांसारिक जीवनमा पनि सहज, सरल, समृद्ध, सफल, प्रतिष्ठित, स्थिर, सुखी, खुशी, शान्त, आनन्दित जीवन जीउन सक्छ र आध्यात्मिक तथा धार्मिक(कर्तव्यनिष्ठ) बन्न सक्छ । आध्यात्मिक तथा धार्मिक व्यक्तिको जीवनप्रतिको बुझाइ आम मनुष्यको भन्दा निकै फरक र निकै गहिरो हुन्छ, उसलाई जीवमा आन्तरिक रुपमा स्थिर, सुखी, खुशी, शान्त, आनन्दित हुनकालागि सांसारिक विषय, वस्तु, सेवा तथा सुविधा जस्ता कुनै प्रकारका भौतिकवादी तामझामहरुको आवश्यकता पर्दैन, उ वैराग्यता तथा वितरागको भावमा स्थित हुन्छ र यस्तै मनुष्यलाई भगवान श्रीकृष्णले सच्चा योगीको संज्ञा दिनुभएको छ जो सांसारिक जीवनमा छ तर संसारप्रति लिप्त छैन र आफूसंग भएका सांसारिका विषय, वस्तु, सेवा तथा सुविधाहरुलाई मनुष्य भएर जन्म लिनुको एकमात्र लक्ष्य आध्यात्मिक जीवनशैली अपनाउदै, सबैको कल्याण गर्दै, परोपकारदेखि परमात्मासम्म पुर्याउने निस्काम कर्महरुमा आफूलाई निमज्जित गर्दछ र पूरै जीवनलाई मोक्ष प्राप्तिका लागि साधनामय बनाउछ ।
“कलियुग केवल नाम आधारा, सुमिर सुमिर नर उतरहिं पारा ।” (रामायण, महाकवि
तुलसी दास रचित), अर्थात कलियुगमा केवल भगवानको नामको सहारा छ, यस युगमा राम नामलाई
बारबार जप तथा स्मरण गरेर मनुष्य सांसारिक दुःखको भवसागरबाट पार हुन सक्दछ ।
“नाम जपो सब किछु हुए ।” (भक्ति सन्देश), अर्थात निराकार परमात्मा
तथा आकार भगवानको नाम जपको माध्यमबाट जीवनमा आवश्यक सबै कुराहरु प्राप्त हुन्छन् ।
“नानक नाम जहाज है, चढ़े सो उतरे पार, जो श्रद्धा कर सेंवदे, गुर पार
उतारणहार ।” (गुरु नानक देवजी) अर्थात भगवानको नाम जहाज समान हो । श्रद्धापूर्वक गरिने
हरिगुरु भक्तिले सांसारिक जीवनका दुःखहरुको भवसागरबाट पार लगाएर मोक्षमा उपलव्ध गराइदिन्छ
।
नाम जप नै समग्र अध्यात्म साधनाको सार
आफ्नो दैनिक जीवनयापनका क्रममा निष्ठापूर्वक नित्य, निरन्तर नाम जप गर्ने साधकहरु आफूले आफ्नो जीवनमा हासिल गर्न तथा देख्न चाहेका सबै दृश्य तथा लौकिक र अदृश्य तथा अलौकिक विषयहरु आफूतिर आकर्षित गर्न, मेनिफेस्ट गर्न र हासिल गर्न सक्षम हुन्छन् । नाम जप सनातन अध्यात्म विज्ञानको एक मूल प्रक्रिया र अति विशिष्ठ साधना विधि तथा पद्धति हो । नाम जप अन्तर्गत हरेक मनुष्यले आफ्नो जीवनकालमा गर्नैपर्ने चार पुरुषर्थहरु– धर्म, अर्थ, काम, मोक्ष अन्तर्गत पर्ने तमाम सकारात्मक कर्म तथा गतिविधिहरु– मन्त्र जप तथा मन्त्रोच्चारहण, पूजा, प्रार्थना, यज्ञ, अनुष्ठान, व्रत, तीर्थ यात्रा, भक्ति, किर्तन, सतसंग, दान, पुण्य, दया, करुणा, परोपकार, सेवा, सहयोग, अध्ययन, अर्थोउत्पादन, सन्तानोत्पादन आदि सबै अटाउदछन् । यिनै गतिविधिहरुले एउटा सामान्य मनुष्यलाई साधारण व्यत्तिबाट असाधारण आत्मा अर्थात चेतनमा रुपान्तरण गरेर उसलाई साधनादेखि शिद्धिसम्म तथा परोपकारदेखि परमात्मासम्म पुर्याउदछन्, यसर्थ ‘नाम जप’ नै मनुष्यले गर्दै आइरहेको समग्र अध्यात्म साधनाको सार हो ।
परमहंस योगानन्दले भन्नु भएकोछ, “नाम जप साधना विधि आत्मालाई परमात्मासंग जोड्ने भरपर्दो सेतु तथा पुल हो । नियमित नाम जपले विस्तारै साधकको आन्तरिक जगतमा गहिराइ आउछ र नाम जपको गहनतामा प्रष्फुटित हुने दिव्य शक्तिले आत्मालाई तरंगीत गरिदिन्छ, आत्मा जव तरंगीत हुन्छ, साधकमा आत्मजागरण तथा आत्मवोध घटित हुन्छ तव उसको आत्माको पुकार ब्रम्हाण्ड भरि गुञ्जिन्छ र यो पुकार परमात्माले सुन्छ । नाम जपले मनुष्यभित्र रहेको आत्माको दिप जलाउछ र आत्मा र परमात्माको विचमा रहेका सबै प्रकारका अन्धकारहरु मेटाइदिन्छ, आत्मा र परमात्माको विचमा लागेका सबै धूलोमैलो तथा फोहरहरु सफा गरिदिन्छ तथा आत्मा र परमात्माको विचमा लागेको कालो पर्दा हटाइदिन्छ । मनुष्यको आत्मा र परमात्माको विचमा रहेका यी सबै नकारात्मक अवस्थाहरु छुटेपछि स्वस्फुर्त रुपमा उसको अन्तरहृदयमा परमात्माको पदार्पण हुन्छ र आत्मा स्वतः परमात्मामा एकाकार हुन्छ ।”
नाम जप गरिने शव्द, नाम तथा मन्त्रहरुमा विशेष प्रकारको उर्जाशक्ति हुन्छ, सतचितआनन्दको गुण हुन्छ, नाम र नामीमा कुनै फरक हुदैन तथा साक्षता शक्ति स्वरुप हुन्छ किनकी नाम नै स्वयं निराकार, निर्गुण, अव्यक्त परमात्माको आकार, गुण, व्यक्त स्वरुप भगवान तथा देवी–देवता–सदगुरुहरु हुन, जसको नाम जप तथा जुन मन्त्र जप तथा जुन शव्द उच्चाहरण गरेपनि उही सबैको मूलस्वरुप निराकार, निर्गुण, अव्यक्त परब्रम्ह अर्थात परमात्मा अर्थात इश्वर अर्थात अस्तित्वकै जप, स्तुति, उपासना, प्रार्थना, पूजा, भक्ति, श्रद्धा हो, सबै साधनाका मार्गहरु परमात्मामा पुगेर सम्पन्न हुन्छन् । परमात्माको नाम जप सामान्य काम होइन, यो आत्माको पुकार हो जो सिधै परमात्मासम्म पुग्दछ । नियमित नामजप गर्ने व्यक्ति सिर्फ जप प्रक्रियामा मात्र सीमित हुदैन, सिर्फ नामका शव्दहरु मात्र दोहोर्याउदैन, उ ब्रम्हाण्डको महाउर्जाको महागुञ्ज तथा महातरंगमा एकाकार भएर आफ्नो सबैभन्दा भित्रको केन्द्र अन्तरआत्मा तथा अन्तरहृदयमा रहेको परमात्मासंग जोडिन्छ तथा एकाकार हुन्छ र दोहोरो संवाद गर्न प्रारम्भ गर्दछ । निष्ठापूर्वक नित्य, निरन्तर परमात्माको नाम जप गर्ने साधकको जीवनमा स्वस्फुर्त रुपमा आन्तरिक सुख, खुशी, शान्ति, आनन्द, चेहरामा चमक आउछ र जीवनमा सबै कुरा हासिल गर्न सक्षम हुन्छ । परमात्माप्रति निष्ठा, आस्था, विश्वास, श्रद्धा, भक्ति र समर्पण भावले नित्य, निरन्तर गरिने नाम जप साधनाले एक आम व्यक्तिलाई साधारणबाट असाधारण र सामान्यबाट असामान्य तथा महान आत्मा अर्थात चेतनामा स्थित गराइदिन सक्दछ; जीवनबाट टुटेकाहरुलाई पुनः जीवनसंग जोडिने शक्ति प्रदान गर्न सक्दछ; र जीवनसंग डराएकाहरुका लागि जीवनको मूलश्रोत परमात्मासंग जोडिने पुल बन्न सक्दछ ।
जव परमात्माका कुनै पनि दिव्य नाम, मन्त्र तथा शव्दलाई निष्ठा, आस्था, विश्वास, श्रद्धा, भक्ति र समर्पण भावले जप गरिन्छ तथा दोहोर्याइन्छ तव साधकको अन्तरआत्मा तथा अन्तरहृदयमा एकप्रकारको दिव्य तरंग, कम्पन तथा भाइब्रेसन हुन प्रारम्भ हुन्छ । यो दिव्य कम्पन तथा भाइब्रेसन यस्तो एउटा तरंग हो जसले साधकभित्र रहेका नयाँ तथा पुराना, जन्म–जन्मका सबैप्रकारका नकारात्मक विषय, बानी, स्मृतिहरुलाई वाहिर निकालेर सदाकालागि नष्ट गरिदिन्छ, साधकलाई आन्तरिक रुपमा सकारात्मक दिव्य उर्जाले भरिदिन्छ र यस्तो अलौकिक अवस्थामा परमात्माले साधकलाई आफूतिर खिच्दछ किनकी साधक अव केवल उसको सांसारिक जीवनको मात्र मालिक रहदैनन्, उ पारमार्थिक जीवन तथा पराभौतिक संसारमा प्रवेश गरेर परमात्माको महाशक्ति, महाउर्जा तथा महाप्रकाशमा एकाकार तथा विलय भैसकेको हुन्छ । यी सबै परालौकि विषयहरु साधका नितान्त व्यक्तिगत शव्दातीत, इन्द्रियातीत, मनातीत, भावातीन अनुभव तथा अनुभूतिहरु हुन् तसर्थ स्मरण योग्य र महत्वपूर्ण कुरा– नाम जप सबै मनुष्यको आ–आफ्नो आस्थाको धर्म, संस्कृति, अध्यात्मप्रतिको आस्था, विश्वास, श्रद्धा, भक्ति तथा समर्पणको विषय हो; आ–आफ्नो नैसर्गीक स्वतन्त्रताको विषय हो; र उसको नितान्त व्यक्तिगत भावनात्मक अनुभव तथा अनुभूतिको विषय हो त्यसैले यो कुनै वादविवाद, वहस, तर्क तथा प्रमाण पेश गरिरहनु पर्ने विषय होइन । अध्यात्म साधकलाई वादविवाद, वहस, तर्क तथा प्रमाण तर्फ उक्साउनु तथा उल्झाउनु ब्रम्हाण्डिय तथा प्राकृतिक कानून अध्यात्म विज्ञानलाई अपमान तथा अस्वीकार गर्नु सरह हो ।
No comments:
Post a Comment