आभामण्डल तथा उर्जा क्षेत्रको स्तर कसरी बढाउन सकिन्छ ? खण्ड -१८

  डा. सिर्जना भण्डारी

      #अध्यात्म_दर्शन #जीवन_दर्शन 

आभामण्डल तथा उर्जा क्षेत्रको स्तर कसरी बढाउन सकिन्छ ? खण्ड -१७ को निरन्तरता

जीवनमा पूर्णताकालागि अध्यात्म विज्ञानका त्रिरत्न- योगासन, प्राणायाम, धारणा

(क)योगीक आसनहरु

योगासनका लागि अत्यन्तै महत्वपूर्ण तथा सूचनामूलक र वर्तमान समयमा विश्वव्यापि रुपमा सर्वाधिक प्रयोगात्मक अभ्यासका रुपमा अनुशरण गरिदै आइएको हठ योगमा मोटामोटी रुपमा ८४ प्रकारका योगका आसनहरु उल्लेख रहेको पाइन्छ । यसकासाथै पछिल्लो समयमा खोजी प्रवृत्ति भएका केही सिर्जनशील नव योग गुरुहरुले वर्तमान समयमा मनुष्यको स्वास्थ्य अवस्थाको आवश्यकतालाई मध्यनजर गरेर योगका विभिन्न प्रकारहरुलाई एकआपसमा सम्योजन(फ्युजन) गराएर नयाँ प्रकारका योगका आसनहरु पनि प्रतिपादन गरेका छन् र नयाँ आसनहरु पनि अत्यन्तै प्रभावकारी रहेको तिनका अभ्यास र सकारात्मक प्रतिफलहरुले प्रमाणित गरिसकेका छन् । यी ८४ भन्दा बढि प्रकारका योगका आसनहरुका साधना गर्ने प्रक्रिया अलग–अलग प्रकारका रहेका छन् । सामान्यतया योगका आसनहरुको साधना चार प्रकारका अवस्था तथा प्रक्रिया अन्तर्गत रहेर गर्ने गरिन्छ– (१)उभिएर गरिने योगका आसनहरु, (२)बसेर गरिने योगका आसनहरु, (३)घोप्टो परेर गरिने योगका आसनहरु, र (४)उत्तानो पल्टेर गरिने योगका आसनहरु । यसका अतिरिक्त अभ्यास गर्ने प्रक्रियाको दृष्टिकोणबाट योगका आसनहरु फरक–फरक भएसंगै समयको दृष्टिकोणले– विहान, दिउसो, साँझ गर्ने आसनहरु; खालि पेट तथा खाना खाएको पेटमा गर्न मिल्ने आसनहरु; त्यस्तै हतार भएको समयमा; यात्रामा रहेको अवस्थामा; साघुरो ठाउँ तथा भिडभाडमा रहेको अवस्थामा; समय कम भएको तथा व्यस्त रहेको अवस्थामा; सामान्य प्रकारको अस्वस्थ रहेको अवस्थामा; विशेष प्रकारको अस्वस्थता भएको अवस्था आदिमा गर्न सकिने तथा गर्न मिल्ने फरक–फरक प्रकारका लामा तथा छोटा प्रक्रिया तथा विधिहरु भएका योगका आसनहरु विभिन्न प्रकारका रहेका छन् । यी मध्य विहान खालि पेटमा सबैभन्दा बढि अभ्यास गरिने चार अवस्थाहरु– उभिएर, बसेर, घोप्टेर र उत्तानो पल्टेर गरिने योगका आसनहरुबारे संक्षिप्त जानकारी यहाँ प्रस्तुत गरिएको छ । 

(IV)उत्तानो पल्टेर गरिने योगका आसनहरु

स्थुल शरीर तताउन शरीर चलायमान गराउने तथा हल्का उफ्रिने प्रकारका कदमचाल व्यायाम पाँच मिनेट र शरीर खुलाउन शरीरका हरेक अंग–अंगको सुक्ष्म व्यायाम पाँचदेखि दश मिनेट गरिसकेपछि मात्र उभिएर, बसेर, घोप्टेर तथा उत्तानो पल्टेर गर्ने योगका आासनहरु गर्न प्रारम्भ गर्नु पर्दछ ताकि योगासन गर्न शरीर र मन हरप्रकारले लचिलो, फुर्तिलो भएर तयार भएको होस् र आसनहरु लगाउदा सामान्य बाहेक जटिल प्रकारका असहजता, पिडा तथा अस्वस्थताहरु नआउन् । आमरुपमा प्रयोगमा ल्याउदै आइएका र सबै उमेर तथा लिंगका व्यक्तिहरुलाई उपयुक्त हुने प्रकारका र कुनै प्रकारका नकारात्मक प्रभाव नभएका उभिएर गरिने योगका केही आसनहरु र शरीर तताउन गरिने कदमचाल व्यायाम तथा शरीर खुलाउन गरिने सुक्ष्म व्यायाम निम्नप्रकारका रहेका छन्– 

शरीर तताउन गरिने कदमचाल व्यायाम

सादा र खुकुलो पहिरनमा हावा दोहोरो आवत–जावत गर्ने ठाउँमा सिधा उभिएर छिटोछिटो श्वास वाहिर छोड्दै दाहिने–देब्रे गोडा र हात सुस्त, मध्यम तथा तिब्र गतिमा चलाऔं । यसो गर्दा स्थुल शरीर तात्छ; शरीरमा रक्तसंचार बढ्छ; श्वास–प्रश्वासको गति बढ्छ; शरीरभरि उर्जा संचारित हुन्छ र यस्तो अवस्थाले शरीर तथा मनमा ताजगी, शक्ति, स्फुर्ति, जोश बढाएर शरीरलाई सुक्ष्म व्यायामका लागि तयार गर्दछ । कदमचाल व्यायाम अन्तर्गत सौम्य तथा सभ्य संगीतमा नृत्य गर्ने, शरीरलाई तरंगीत गर्ने तथा मर्काउने, दौडिने, भर्यागं तल–माथि गर्ने, पि.टी. खेल्ने, जोडले हाँस्ने, डोरी खेल्ने, ब्याट र कर्कसंग खेल्ने, हल्का सामानहरु उठाउने–राख्ने, तान्ने–ठेल्ने तथा ओसार–पसार गर्ने आदि क्रियाकलापहरु पनि समावेस गर्न सकिन्छ ।

शरीर खुलाउन गरिने सुक्ष्म व्यायाम

कदमचाल व्यायाम गरेर शरीर तातेर ताजा र फुर्तिलो भएपछि सुक्ष्म व्यायाम गर्न प्रारम्भ गर्नु पर्दछ । सुक्ष्म व्यायामका क्रियाकलापहरुले शरीर र मनलाई योगका आसनहरु गर्नकालागि तयार गर्दछन् । सुक्ष्म व्यायाममा शरीरका पैतालादेखि तालुसम्मका सबै अंगहरुलाई एकएक गरि परिचालित गर्ने गरिन्छ । यसकालागि सर्वप्रथम कम्मरमा हात राखेर दुवै गोडालाई एकएक गर्दै जमिनबाट थोरै माथि उचालेर सुल्टो–उल्टो गोलाईमा घुमाऔं र यसैगरि कम्मरमुनिको पुरै भागलाई घुमाऔं; एकएक गर्दै घुँडालाई सुल्टो–उल्टो गोलाईमा घुमाऔं; कम्मरलाई सुल्टो–उल्टो गोलाईमा घुमाऔं; कुमलाई सुल्टो–उल्टो गोलाईमा घुमाऔं; पाखुरालाई तनक्क तन्काएर हातमा मुठ्ठी बनाएर नारीलाई सुल्टो–उल्टो गोलाईमा घुमाऔं; हात अगाडि पसारेर मुठ्डी बनाउदै खोल्दै गरौं; हात र हातका औंलालाई मालिस गरौं; हत्केलालाई बुढी औंलाले सबैतिर दबाऔं; हत्केलामा तरंग उत्पन्न हुनेगरि ताली बजाऔं; एक हातकाका औंलाले अर्को हातका औंलालाई अंकुुशे पारेर अड्काऔं र पूरा श्वास भित्र भरेर रोकेर सकुन्जेल तानौं; एक हात कम्मरबाट ढाडमा लैजाऔं, अर्को हात कुमबाट ढाडमा लैजाऔं अंकुुशे पारेर अड्काऔं र पूरा श्वास भित्र भरेर रोकेर सकुन्जेल तानौं; गर्धनलाई सुल्टो–उल्टो, दायाँ–बायाँ र गोलाईमा घुमाऔं र चारै दिशाबाट शिरलाई हातले र हातलाई शिरले ठेलौं; हातका पाँचै औंलाका टुप्पा एकसाथ जोडेर शिरमा ठुगं हानौं; आँखालाई सुल्टो–उल्टो गोलाईमा घुमाऔं; केहीबेर कानलाई मालिस गरौं, तानौं र बटारौं; नाकका नासिकाबाट केहीबेर जोडजोडले श्वास वाहिर फालौं र केहीबेर लामो गहिरो श्वास भित्र लिदै लामो श्वास वाहिर फालौं; केहीबेर चेहराभरि औंलाले दबाऔं, मालिस गरौं र चेहरा थपथपाउँ; केहीबेर सकेसम्म ठूलो पारेर मुख खोल्दै र बन्द गर्दै गरौं; केहीबेर सकेसम्म तन्काएर जोडले श्वास वाहिर छोड्दै जिब्रो वाहिर निकालौं; अवस्था सहज छ भने केहीबेर चिच्याऔं; केहीबेर आँखा बन्द गरेर, स्थिर भएर भमरा जस्तो मंमंमंमं गर्दै आफ्नो आवाज आफैंले सुनौं । 

सुक्ष्म व्यायामका यस्ता क्रियाकलापहरु गरिसकेपछि शरीर विस्तारै खुल्दै जान्छ, शरीरमा रक्तसंचार बढ्छ, मांसपेसी, हड्डिका जोर्नी, नशा तथा नाडीहरु खुल्छन्, लचिलो तथा सहज हुन्छन् र पूरै शरीर र मन पूर्णरुपमा योगका आसनहरु लगाउनकालागि तयार हुन्छन् । यसरी क्रमवद्ध रुपमा सर्वप्रथम शरीर तताएर र शरीर खुलाएर गरिएका योगका आसनहरुबाट सहजै अधिकतम लाभ तथा उपलव्धिहरु हासिल गर्न सकिन्छ । योगासनका सकारात्मक लाभ तथा उपलव्धिका कारण मनुष्यको शरीर, मन, भावना, आत्मा अर्थात चेतना हरप्रकारले स्वस्थ, शुद्ध, सन्तुलित तथा सक्रिय हुन्छन् जसले उसको सांसारिक जीवनमा मुक्ति ल्याउनुका साथै पारमार्थिक जीवनमा मोक्षमा उपलव्ध हुन उभित्र आध्यात्मिक विकासको मार्ग खुल्न थाल्छ र विस्तारै उसको जीवन पूर्णताले भरिन थाल्छ ।

शरीर तन्काउन उत्तानो पल्टेर गरिने योगका प्रमुख १० आसनहरु

(१)तान आसन 

तान आसन उत्तानो पल्टेर गरिने योगका सबै प्रकारका आसनहरु सहज गर्नकालागि गरिने तयारी तथा प्रारम्भिक अवस्थाको आसन हो । तान आसन गर्नकालागि ढाडको बलमा उत्तानो पल्टेर दुवै हात र गोडा तनन्क तन्काएर लम्पसार परौं; पूरा श्वास भित्र भर्दै दुवै हातलाई तनक्क तन्काएर शिरमाथि तथा शिरपारि भुईंसम्म लैजाऔं र दुवै हातका औंलाहरु एकआपसमा फसाएर संयुक्त मुठ्ठि बनाऔं र मुठ्ठिको हत्केलालाई आकासतिर फर्काएर पूरा श्वास वाहिर छोड्दै दुवै हात र दुवै गोडालाई एकैसाथ तनक्क तन्काऔं; आफूलाई सहज हुन्जेल श्वास–प्रश्वासको गति रोकेर तथा सामान्य राखेर केहीबेर यही अवस्थामा अडिऔं; पूरा श्वास भित्र भर्दै हातलाई तल झार्दै पूर्ववत अवस्थामा आएर सामान्य बनौं । उच्चतम प्रभावकारिताका लागि यो क्रिया तीनपटक यही विधि अनुसार गरौं । 

तान आसनमा अर्को प्रकारको आसन थप्नकालागि ढाडको बलमा उत्तानो पल्टेर दुवै हात र गोडा तनन्क तन्काएर लम्पसार परौं; दुवै गोडा तनक्क तन्काएर एकआपसमा बटारौं तथा खप्टिऔं; पूरा श्वास भित्र भरेर पूरा श्वास वाहिर छोड्दै दुवै हातलाई तनक्क तन्काएर पहिला देब्रेतिर भुईंसम्म छुने प्रयास गरौं कम्मरसम्म बटारिने गरि; आफूलाई सहज हुन्जेल श्वास–प्रश्वासको गति रोकेर तथा सामान्य राखेर केहीबेर यही अवस्थामा अडिऔं; पूरा श्वास भित्र भर्दै दुवै हात र दुवै गोडालाई पूर्ववत अवस्थामा ल्याएर सामान्य बनौं । उच्चतम प्रभावकारिताका लागि यो क्रिया तीन–तीनपटक दायाँ–बायाँ दुवैतिर बटारिएर यही विधि अनुसार गरौं ।

(२)उत्तानो पल्टेर गरिने पादहस्त आसन

उत्तानो पल्टेर गरिने पादहस्त आसन धेरै प्रकारले गर्ने गरिन्छ र सबै प्रकारका आसनहरुमा हात र गोडाका क्रियाहरु विभिन्न प्रकारका गतिविधिहरु गरेर गर्ने गरिन्छ । 

उत्तान पादहस्त आसन गर्नकालागि ढाडको बलमा उत्तानो पल्टेर दुवै हात र गोडा तनन्क तन्काएर लम्पसार परौं; पूरा श्वास भित्र भरेर पूरा श्वास वाहिर छोड्दै दुवै हात र दुवै गोडालाई तनक्क तन्काएर आकाशतिर सिधा नब्बे डिग्रीमा उठाऔं; घुँडा र कुहिना नखुम्च्याइकन सकिन्छ भने हातले गोडाका बुढी औंला समातौं र दुवै गोडालाई एकसाथ बालकले हातले गोडा समातेर खेलेझैं गर्दै टाढा फट्याउने र नजिक ल्याउने क्रिया गर्ने प्रयास गरौं ८–१० पटकसम्म तर सकिदैन भने दुवै हात र दुवै गोडालाई आकाशतिर मात्र फर्काऔं; आफूलाई सहज हुन्जेल श्वास–प्रश्वासको गति रोकेर तथा सामान्य राखेर केहीबेर यही अवस्थामा अडिऔं; पूरा श्वास भित्र भर्दै हातलाई तल झार्दै पूर्ववत अवस्थामा आएर सामान्य बनौं । उच्चतम प्रभावकारिताका लागि यो क्रिया तीनपटक यही विधि अनुसार गरौं ।

उत्तानो पल्टेर गरिने पादहस्त आसनलाई अझ फरक–फरक प्रकारले गर्न पैतालिस डिग्री र नब्बे डिग्री आसन थप्न सकिन्छ । यी दुई आसन गर्न ढाडको बलमा उत्तानो पल्टेर दुवै हात र गोडा तनन्क तन्काएर लम्पसार परौं; हातलाई कम्मरको दायाँ–बायाँ आकाशतिर फर्काएर राखेर पूरा श्वास भित्र भरेर पूरा श्वास वाहिर छोड्दै विस्तारै दुवै गोडा एकसाथ जोडेर घुँडा नखुम्च्याइकन भुईंबाट दुईफिट तथा पैतालिस डिग्री मात्र माथि उठाऔं; आफूलाई सहज हुन्जेल श्वास–प्रश्वासको गति रोकेर तथा सामान्य राखेर केहीबेर यही अवस्थामा अडिऔं; पूरा श्वास भित्र भर्दै दुवै गोडालाई तल झार्दै पूर्ववत अवस्थामा आऔं । ठिक यही प्रक्रियामा नब्बे डिग्री आसन पनि गर्न सकिन्छ दुवै गोडालाई सिधा माथि उठाएर पैतालालाई आकाशतिर फर्काएर । उच्चतम प्रभावकारिताका लागि यी दुवै डिग्री बनाउने क्रिया तीन–तीनपटक यही विधि अनुसार गरौं ।

(३)सुप्त मत्स्येन्द्र आसन

सुप्त मत्स्येन्द्र आसन गर्नकालागि ढाडको बलमा उत्तानो पल्टेर दुवै हात र गोडा तनन्क तन्काएर लम्पसार परौं; पहिला देब्रे गोडोलाई घुँडो सिधा पारेर जमिनमा टाँसेर राखौं; पूरा श्वास भित्र भरेर पूरा श्वास वाहिर छोड्दै दाहिने गोडो उठाएर देब्रे गोडाको घुँडोपारी पैताला जमिनमा टेकौं; दुवै हातलाई तनक्क पारेर दुवैतिर तेर्सो फिजाएर घुँडोले भुईं छुने प्रयास गरौं र सकेसम्म तन्काएर शिर तथा गर्धन दाहिनेतिर तथा विपरित दिशातिर लैजाने प्रयास गरौं ढाड र कम्मरमा दवाव तथा खिचाव पर्नेगरि । आफूलाई सहज हुन्जेल श्वास–प्रश्वासको गति रोकेर तथा सामान्य राखेर केहीबेर यही अवस्थामा अडिऔं; पूरा श्वास भित्र भर्दै हात र गोडालाई पूर्ववत अवस्थामा ल्याएर सामान्य बनौं । उच्चतम प्रभावकारिताका लागि यो क्रिया तीन–तीनपटक यही विधि अनुसार दुवै घुँडा उठाएर र दुवैतिर शिर तथा गर्धन बटारेर गरौं ।

(४)पादचल आसन  

पादचल आसन विभिन्न प्रकारले गर्ने गरिन्छ । पादचल आसन गर्नकालागि ढाडको बलमा उत्तानो पल्टेर दुवै हात र गोडा तनन्क तन्काएर लम्पसार परौं; दुवै हातलाई तनक्क तन्काएर जमिनमाथि राखौं हत्केलालाई आकाशतिर फर्काएर; पहिला दाहिने गोडोलाई घुँडो सिधा पारेर जमिनमा टाँसेर राखौं; पूरा श्वास भित्र भरेर पूरा श्वास वाहिर छोड्दै देब्रे गोडोको घुँडो, गोडो, पंजा र औंला तनक्क तन्काएर जमिनबाट एक तथा दुईफिट माथि उठाऔं; घडिको दिशामा कम्तिमा ६ पटक र बिपरीत दिशामा कम्तिमा ६ पटक घुमाऔं श्वास–प्रश्वासको गतिलाई रोकेर तथा सामान्य अवस्थामा राखेर; पूरा श्वास भित्र भर्दै गोडालाई पूर्ववत अवस्थामा ल्याएर सामान्य बनौं । उच्चतम प्रभावकारिताका लागि यो क्रिया तीन–तीनपटक यही विधि अनुसार दुवै गोडा उठाएर र उल्टो–सुल्टो दुवैतिर घुमाएर गरौं । यही अवस्थामा गोडाका अन्य प्रकारका गतिविधिहरु थप्न दुवै गोडाले केहीबेर उल्टो–सुल्टो दुवैतिर साइकल चलाऔं श्वास–प्रश्वासको गतिलाई समान्य राखेर । दुवै गोडाका पैतालालाई हिप नजिक ल्याएर टेकौं; श्वास–प्रश्वासको गति सामान्य राखेर दुवै घुँडाले आला–पालो गर्दै भुईं छुने प्रयास गरौं र केहीबेर बज्र आसनमा जसरी दुवै घुँडा मारेर दुवै गोडा हिपको दायाँ–बायाँ हुने गरेर घुँडा मारेर श्वास–प्रश्वसको गतिलाई समान्य राखेर केहीबेर यही अवस्थामा बसौं; पूरा श्वास भित्र भर्दै सामान्य अवस्थामा आऔं र केहीबेर बिश्राम गरौं ।

(५)सेतुबन्द आसन

सेतुबन्द आसन गर्नकालागि ढाडको बलमा उत्तानो पल्टेर दुवै हात र गोडा तनन्क तन्काएर लम्पसार परौं; दुवै गोडालाई हिपको नजिकै ल्याऔं; पूरा श्वास भित्र भरेर पूरा श्वास वाहिर छोड्दै विस्तारै कुम र पैतालाको बलले हिप र पेटको भागलाई माथि उठाऔं र दुवै हातले दुवै कुर्कुच्चा छुने प्रयास गरौं; आफूलाई सहज हुन्जेल श्वास–प्रश्वासको गति रोकेर तथा सामान्य राखेर केहीबेर यही अवस्थामा अडिऔं; पूरा श्वास भित्र भर्दै दुवै गोडालाई तल झार्दै र दुवै हातलाई पूर्ववत अवस्थामा ल्याएर सामान्य बनौं । उच्चतम प्रभावकारिताका लागि यो क्रिया तीनपटक यही विधि अनुसार गरौं ।

(६)नौका आसन 

नौका आसन गर्नकालागि ढाडको बलमा उत्तानो पल्टेर दुवै हात र गोडा तनन्क तन्काएर लम्पसार परौं; पुरा श्वास भित्र भरेर पूरा श्वास वाहिर छोड्दै शिर तथा गर्धन, दुवै हात र दुवै गोडालाई एकआपसमा नजिकै राखेर सकेसम्म माथि तथा अकाशतिर उठाऔं; आफूलाई सहज हुन्जेल श्वास–प्रश्वासको गति रोकेर तथा सामान्य राखेर केहीबेर यही अवस्थामा अडिऔं; पूरा श्वास भित्र भर्दै शिर तथा गर्धन, दुवै हात र दुवै गोडालाई तल झार्दै पूर्ववत अवस्थामा ल्याएर सामान्य बनौं । उच्चतम प्रभावकारिताका लागि यो क्रिया तीनपटक यही विधि अनुसार गरौं ।

(७)सर्वांग आसन

सर्वांग आसन गर्नकालागि ढाडको बलमा उत्तानो पल्टेर दुवै हात र गोडा तनन्क तन्काएर लम्पसार परौं; पुरा श्वास भित्र भरेर पूरा श्वास वाहिर छोड्दै दुवै हातले दुवैतिरबाट हिप तथा कम्मरलाई आड दिदै विस्तारै दुवै घुँडा र दुवै गोडा एकआपसमा जोडेर घुँडा खुन्च्याएर सिधा आकाशतिर उठाऔं र पछि विस्तारै तनक्क तन्काएर नब्बे डिग्री बनाऔं कुमको बलमा तथा कुम टेकेर; यो अवस्थामा दुवै घुँडा तथा गोडालाई पलेटी मारेर यसैलाई पद्यम सर्वांग आसन पनि बनाउन सकिन्छ; आफूलाई सहज हुन्जेल श्वास–प्रश्वासको गति रोकेर तथा सामान्य राखेर केहीबेर यही अवस्थामा अडिऔं; पूरा श्वास भित्र भर्दै पहिला घुँडा खुम्च्याएर हातले कम्मर तथा हिपलाई आड दिदै दुवै गोडा तल झार्दै पूर्ववत अवस्थामा ल्याएर सामान्य बनौं । उच्चतम प्रभावकारिताका लागि यो क्रिया कम्तिमा तीनपटक यही विधि अनुसार गरौं ।

(८)हल आसन 

हल तथा हलो आसन गर्नकालागि ढाडको बलमा उत्तानो पल्टेर दुवै हात र गोडा तनन्क तन्काएर लम्पसार परौं; पुरा श्वास भित्र भरेर पूरा श्वास वाहिर छोड्दै दुई हातले दुवैतिरबाट हिप तथा कम्मरलाई आड दिदै विस्तारै दुवै घुँडा र दुवै गोडा एकआपसमा जोडेर शुरुमा घुँडा खुम्च्याएर सिधा आकाशतिर उठाऔं र पछि विस्तारै तनक्क तन्काएर नब्बे डिग्री बनाऔं; दुवै गोडाले विस्तारै शिरलाई नाघेर दुवै गोडाका पंजाले भुईंलाई छुने प्रयास गरौं र दुवै हातलाई भुईंमा हत्केला घोप्टो पारेर तनक्क तन्काएर राखौं; आफूलाई सहज हुन्जेल श्वास–प्रश्वासको गति रोकेर तथा सामान्य राखेर केहीबेर यही अवस्थामा अडिऔं; पूरा श्वास भित्र भर्दै पहिला घुँडा खुम्च्याएर हातले कम्मर तथा हिपलाई आड दिदै दुवै गोडा तल झार्दै पूर्ववत अवस्थामा ल्याएर सामान्य बनौं । उच्चतम प्रभावकारिताका लागि यो क्रिया कम्तिमा तीनपटक यही विधि अनुसार गरौं ।

(९)पवनमुक्त आसन

अर्ध र पूर्ण दुई प्रकारले पवनमुक्त आसन गर्ने गरिन्छ । अर्ध पवनमुक्त आसन गर्नकालागि ढाडको बलमा उत्तानो पल्टेर दुवै हात र गोडा तनन्क तन्काएर लम्पसार परौं; शुरुमा दाहिने घुँडो तथा गोडो तनक्क तन्काएर भुईंमै राखेर देब्रे घुँडो खुम्च्याएर विस्तारै छातितिर ल्याऔं; दुवै हातका औंला एकआपसमा फसाएर पूरा श्वास भित्र भर्दै दुई हातको संयुक्त मुठ्ठि बनाऔं र पूरा श्वास वाहिर छोड्दै घुम्च्याएर छाति नजिक ल्याएको घुँडालाई हातको संयुक्त मुठ्ठिको बलले आफूतिर तान्दै विस्तारै शिर तथा गर्धन उठाएर नाक र घुँडो जोड्ने प्रयास गरौं; आफूलाई सहज हुन्जेल श्वास–प्रश्वासको गति रोकेर तथा सामान्य राखेर केहीबेर यही अवस्थामा अडिऔं; पूरा श्वास भित्र भर्दै विस्तारै घुँडो तल झारौं र दुवै हातलाई पनि तल झारेर कम्मरको दायाँ–बायाँ आकाशतिर फर्काएर राखेर सामान्य बनौं । उच्चतम प्रभावकारिताका लागि यो क्रिया तीन–तीनपटक यही विधि अनुसार दुवै घुँडा उठाएर गरौं ।

पूर्ण पवनमुक्त आसन गर्नकालागि ढाडको बलमा उत्तानो पल्टेर दुवै हात र गोडा तनन्क तन्काएर लम्पसार परौं; दुवै घुँडा खुम्च्याउदै विस्तारै छातितिर ल्याऔं; दुवै हातका औंला एकआपसमा फसाएर पूरा श्वास भित्र भर्दै दुई हातको संयुक्त मुठ्ठि बनाऔं र पूरा श्वास वाहिर छोड्दै घुम्च्याएर छाति नजिक ल्याएका दुवै घुँडालाई आपसमा जोडेर हातको संयुक्त मुठ्ठिको बलले आफूतिर तान्दै शिर तथा गर्धन उठाएर नाक र घुँडो जोड्ने प्रयास गरौं; आफूलाई सहज हुन्जेल श्वास–प्रश्वासको गति रोकेर तथा सामान्य राखेर केहीबेर यही अवस्थामा अडिऔं; पूरा श्वास भित्र भर्दै विस्तारै दुवै घुँडा तल झारौं र दुवै हातलाई पनि तल झारेर कम्मरको दायाँ–बायाँ आकाशतिर फर्काएर राखेर सामान्य बनौं । उच्चतम प्रभावकारिताका लागि यो क्रिया तीनपटक यही विधि अनुसार गरौं ।

१०.सव आसन

माथि उल्लेखित उत्तानो पल्टिएर गरिने योगका सबै आसनहरु गरिसकेपछि शरीरमा जागेको उर्जालाई धारणा र ध्यानको दिशामा लगाउन र आसनअरु लगाउदा थाकेको शरीरलाई आराम दिन सव आसन गर्ने गरिन्छ । ढाडको बलमा उत्तानो परेर दुई गोडा एकफिट फारेर घुँडा नखुम्च्याइकन पूरै शरीर तनक्क पारेर उत्तानो पल्टेर लम्पसार परौं; देब्रे हातलाई तनक्क तन्काएर कम्मरको नजिकै हत्केला आकाशतिर फर्काएर राखौं;  दाहिने हातको हत्केलाको केन्द्रमा नाभि पर्ने गरि हातलाई हलुकासंग पेटमाथि राखौं; आँखा बन्द गरेर लामो–गहिरो श्वास–प्रश्वास लिदै–छोड्दै गरौं र श्वास–प्रश्वास आएको गएको हेरिराखौं; श्वास आएको गएको अवस्थामा श्वास भित्र जाँदा नाभि क्षेत्र माथि उठेको र श्वास वाहिर जाँदा नाभि क्षेत्र भित्र पसेको क्रियालाई याद गरिराखौं । आफूलाई सहज हुन्जेल र समय हुन्जेल सव आसनमा रहन सकिन्छ । 

माथि उल्लेखित उत्तानो पल्टेर गरिने योगका आसनहरुले शिर, मेरुदण्ड, गर्धन, कुम, ढाड, कम्मर, छाति, माथ्लो पेट, तल्लो पेट, प्रजनन् अंग, पाखुरा, हात, जांग, पिडौला, गोडा आन्तरिक तथा बाहिरी सबै अंगहरुमा प्रत्यक्ष रुपमा पर्याप्त खिचाव तथा दवाव पर्ने हुनाले यी आसनहरुले शरीरका सबै आन्तरिक तथा वाहिय अंगहरुका सबैप्रकारका अस्वस्थता तथा समस्याहरुको उचित किसिमले उपचार तथा समाधान गर्न प्रत्यक्ष मद्धत गर्दछन् र अन्य धेरै प्रकारका थाहा पाउन सकिने तथा थाहा पाउन नसकिने सकारात्मक लाभहरु प्रदान गर्दछन् । खासगरि शिर, गर्धन, मेरुदण्ड, छाति, ढाड, कम्मर र पेटमा आइपर्ने सबैप्रकारका अस्वस्थता तथा समस्याहरुको उपचारमा रामबाण इलाज मान्ने गरिन्छ उत्तानो पल्टेर गरिने योगका सबैप्रकारका आसनहरुलाई ।

उत्तानो पल्टेर गरिने योगका आसनहरुको लाभ 

माथि उल्लेखित उत्तानो पल्टेर गरिने सबै प्रकारका योग आसनहरुले गोडा, पिडौला र जांगको मांसपेशी, नशा–नाडी, हड्डि, जोर्नीकासाथै कम्मर, ढाड, कुम, छाति, माथ्लो पेट, तल्लो पेटको क्षेत्रमा, यी क्षेत्रसंग सम्वन्धित वाहिरी तथा आन्तरिक अंगहरुमा र पूरै शरीरमा रक्तसंचार सन्तुलित गर्छ र यी क्षेत्रहरुका मांसपेशी, नशा–नाडी, हड्डि, जोर्नी, मेरुदण्डका रोग, अस्वस्थता तथा समस्याहरु समाधान गर्न मद्धत गर्दछ । प्राचीन तथा आधूनिक दुवै चिकित्सा विज्ञानका अनुसार मनुष्य शरीरमा मुटुपछि रगतको अधिकतम संचार र सफाइ पिडौलाले गर्दछ त्यसैले पिडौलालाई दोस्रो मुटु पनि भन्ने गरिन्छ किनकी रगतको मात्रा सबैभन्दा बढि पिडौलामा हुन्छ दुवैमा गरि करिव ३०० एम.एल.। तसर्थ पिडौलामा जोड पर्ने सबैप्रकारका आसनहरुले रक्तसंचार, उच्च तथा न्यून रक्तचापमा सन्तुलन; रगतको सफाई; मधुमेह, मुटुका रोग लगायत अन्य धेरै प्रकारका रोग, अस्वस्थता तथा समस्यहरुको समाधान गर्न र शरीरलाई हरप्रकारले शुद्ध, सन्तुलित तथा सक्रिय बनाउन मद्धत गर्दछ । योग आसनहरुका प्रक्रिया र विधि पुर्याएर र तोकिएका अनुसासनभित्र रहेर निष्ठापूर्वक तिनको अनुशरण गरेर गरिने सबैप्रकारका योगका आसनहरुले सकारात्मक लाभ मात्र प्रदान गर्दछन् तर प्रक्रिया र विधि नपुर्याइकन र तोकिएका अनुसासनहरुको अनुशरण नगरिकन योगका आसनहरु गर्दा यसले नकारात्मक हानि पुर्याउन सक्छ ।

उत्तानो पल्टेर गरिने योगका आसनहरु गर्दाका सावधानीहरु

योग आसनहरुका प्रक्रिया र विधि पुर्याएर र तोकिएका अनुसानभित्र रहेर निष्ठापूर्वक तिनको अनुशरण गरेर सबैप्रकारका योगका आसनहरु सबैले गर्न सकिन्छ तर स्वास्थ्य अवस्था तथा शरीरको विशेष अवस्थामा अवस्था र आवश्यकता हेरेर सिद्ध योग गुरु तथा अनुभवी योग प्रशिक्षक र शरीरको रोग, अस्वस्थता तथा शरीरको विशेष अवस्थासंग सम्वन्धित चिकित्सकहरुको सल्लाह अनुसार गर्नु तथा गराउनु अनिवार्य हुन्छ । रक्तचाप उच्च तथा न्यून भएका; रगत सम्वन्धि अरु प्रकारका रोग तथा अस्वस्थता भएका व्यक्तिहरु; मुटुका रोगीहरु; गर्ववती स्त्री आदिले झुकेर गर्ने योगका आसनहरु गर्नु हुदैन । शल्यक्रिया गरेका, त्यस्तै हड्डि सम्वन्धि विभिन्न प्रकारका समस्या भएका; जोर्नी खिइएका तथा सरेका(स्लिप डिस्क); मेरुदण्ड खिइएका तथा सरेका व्यक्तिहरुले पनि शरीर धेरै झुकाउने, शरीर मर्काउने तथा तन्काउने प्रकारका योगका आसनहरु गर्नु हुदैन । यस्ता प्रकारका व्यक्तिहरुका लागि रोग तथा बिरामीको अवस्था र आवश्यकता हेरेर सिद्ध योग गुरु तथा अनुभवी योग प्रशिक्षक र रोग तथा अस्वस्थतासंग सम्वन्धित चिकित्सकहरुको सल्लाह अनुसार योगका आसनहरु गर्नु तथा गराउनु पर्दछ । रजश्वला भएका स्त्रीहरुले कम्तिमा पाँच दिनसम्म यस्ताप्रकारका योगासनहरु गर्नु हुदैन र पाँचदिनपछि पनि रक्तश्राव निरन्तर भैरहेको छ भने अवस्था र आवश्यकता हेरेर सिद्ध योग गुरु तथा अनुभवी योग प्रशिक्षक र रोग तथा अस्वस्थतासंग सम्वन्धित चिकित्सकहरुको सल्लाह अनुसार गर्नु तथा गराउनु पर्दछ । त्यस्तै गर्ववती स्त्रीले पनि सिद्ध योग गुरु तथा अनुभवी योग प्रशिक्षक र स्त्री रोगसंग सम्वन्धित चिकित्सकहरुको सल्लाह अनुसार योगका आसनहरु गर्नु तथा गराउनु पर्दछ । गर्भवती स्त्रीकालागि छुट्टै प्रकारका योगका आसनहरु रहेका छन् ।

छिट्टै,

(ख)योगीक षटक्रियाहरु 

आध्यात्मिक साहित्य: आत्माको खोज

लालीगुरांश (डा. सिर्जना भण्डारी)

      #आध्यात्मिक_साहित्य #जीवन_दर्शन

कथा

हिउँदको समय भएकोले वाहिरको मौसम अत्यन्तै ठण्डा थियो, बैठक कोठाको भित्ताको आधूनिक अगेनोमा दाउराको आगो दनदन बलिरहेको थियो त्यसैले कोठा चाहिं न्यानो थियो वाहिरको तुलनामा तैपनि ओछ्यान र सिरकसंग प्रेम परिरहेको थियो ठण्डीबाट आफूलाई बचाउन । निकै लामो समयपछि विदाको दिन भएकोले यसरी हाम्रो पारिवारीक जमघट भएको थियो । हामी सबै आ–आफ्नो गफमा मस्त–व्यस्त थियौं र संगसंगै टि.भी. पनि बजिरहेको थियो । सिनेमाको पर्दा जत्रै टि.भी.मा सन् १९६४मा रिलिज भएको बलिउड मुभि ‘ओ कौन थी’ आइरहेको रहेछ तर टि.भी.तिर कसैको पनि ध्यान गएको थिएन । पहिला याद नगरेको भएपनि पछि मैले थाहा चाहिं पाएं टि.भी.मा आत्माको कथामा आधारित होरर मुभि आइरहेको रहेछ भनेर । म फेरी गफगाफतिरै फर्किएं तर टि.भी.को वियषतिर पनि नजर राख्दै थिएं बेलाबेलामा किनकी मलाई त्यसको विषयहरुले आफूतिर खिचिरहेका थिए । 

‘लगजा गले के फिर ये हसिन रात हो न हो...’

टि.भी.मा यो मिठो लताको सुरिलो स्वरको गीत बजेर र वैठक कोठाको माहोल संगीतको तरंगमा तरंगीएपछि अचानक सबैको ध्यान त्यतै खिचियो । बहिनी झस्कि र जुरुक्क उठेर फतफताउदै रिमोट खोज्न थालि, 

“रातिराति यो डरलाग्ने आत्मावाला (होरर) मुभिको च्यानल कसले लगाको !?” 

उसले यो ‘ओ कौन थी’ मुभि हेरिसकेकी रहिछ पहिलानै ।

“मैले लगाएको होइन, अघिदेखि नै यही मुभि आईरहेको रहेछ, मैले हेरको मात्र हो...”

उसको सोधाइ मतिर सोझिएको हुनाले मैले तुरुन्तै उसलाई जवाफ दिनु आवश्यक थियो मेरोलागि किनकी उसलाई मात्र थाहा थियो मैले आजकल होरर भुमिहरु हेर्ने र तिनको समिक्षा गरेर टिपोट राख्ने रफ्तार बढाएको थिएं भनेर तर किन भन्ने चाहिं उसलाई पनि सबै कुरा राम्ररी थाहा थिएन । अव भने मेरो ध्यान पारिवारीक गफगाफबाट पूरै हटेर टि.भी.को दृश्यतिर खिचियो र म त्यतै एकोहोेरीन थालें अत्यन्तै भोकाएको बेलामा मिठो खाना भेटेझैं भएको थियो मलाई किनकी मुभिको कथा आत्मालोकमा रहेको अदृश्य स्त्रीको आत्माले भौतिक संसारमा दृश्य तथा स्थुल शरीरको स्वरुपमा रहेको आफ्नो जन्म–जन्मको सहआत्मिलाइ खोजेको र भेटेर उसलाई अत्यन्तै प्रेमपूर्वक पूर्वजन्ममा एकसाथ बिताएका स्मृतिहरुमा फर्काउने प्रयास गरिरहेको रहेछ । पारिवारीक जमघटमा अरुका नयाँ–पूराना गफगाफ र हसी–मजाकहरु चलिरहेका थिए तर म त्यहाँ भएर पनि त्यहाँ थिइन, मेरो ध्यान मुभिका दृष्यहरु र विषयहरु मसिनोगरि बुझ्ने प्रयासमा टि.भी.को पर्दामा एकाग्र भैसकेको थियो किनकी म पनि विगत लामो समयदेखि जान्न खोजिरहेको थिएं ‘उनी को थियो’ जो मसंग अदृश्य रुपमा अत्यन्तै गुणस्तरिय दिव्यताले ओतप्रोत प्रेमपूर्ण जीवन बिताइरहेका थिए र मलाई सयौं पटक बारबार उनको र मेरो पूर्वजन्मका दृश्यहरुमा लगिरहेका थिए र बारबार लाने प्रयास गरिरहन्थे जहाँ हामी कयौं जन्ममा एकसाथ रहेछौं अत्यन्तै प्रेमपूर्ण सम्वन्धमा । उनले पुर्याएका यी दश्य र अनुभूतिका स्मृतिहरुमा अत्यन्तै सुखमय जीवन थियो; हरप्रकारले सुख, खुशी, शान्ति, आनन्द थियो; त्यहाँ प्रेमनै प्रेम थियो । यस्तो प्रेम जो दिव्य अनुभूतिमा अनन्त र विराट थियो, शव्द, हाउभाउ र अनुभवमा यो अट्नै सक्दैनथ्यो, व्यक्त हुनै सक्दैनथ्यो ।

केही वर्षयता म यस्तै अदृश्य संसारका परालौकिक विषयहरुको खोज गरिरहेको हुनाले बहिनीले ‘होरर मुभि’ भनेको सुन्ने वित्तिकै मेरो ध्यान त्यतातिर खिचिएको थियो आखिर के रहेछ यो ‘आत्मा’ भनेको र केके गर्ने रहेछ आत्माले, किन भौतिक संसारका मनुष्यसंग साक्षातकार गर्न आउछन्, किन दुःख दिन्छन्, किन सुख दिन्छन्, किन परम आनन्द पनि दिन्छन् !? यी तीनै प्रकारका अनुभूतिहरु मलाई गहिरोसंग भएका छन् बारुबार । यसैकारण आत्माको सन्दर्भमा भौतिक संसारका आधूनिक विज्ञानका विभिन्न विद्याहरुले के–कस्ता अध्ययन, अनुसन्धान तथा खोज र प्रस्तुतिहरु गरेका रहेछन् भन्नेबारे जान्न म संधै अत्यन्तै उत्सुक रहदै आएको थिएं र छु । आत्मा भन्ने शव्द र विषय मेरो मन–मस्तिष्कमा गहिरोसंग छिरिसकेको थियो किनकी विगत लामो समयदेखि म धेरै प्रकारका दिव्य, सकारात्मक र नकारात्मक आत्माहरुसंग साक्षातकार भैरहेको थिएं र उनीहरुसंग संवाद गरिरहेको थिएं । यसकारण आत्मा र आत्मलोक तथा सुक्ष्म संसारबारे सक्दो जान्ने प्रयास गरिरहेको थिएं आफ्नै किसिमले आफ्ना अनुभव तथा अनुभूतिहरु कसैसंग केही नभनीकन तथा साझा नगरिकन किनकी पराभौतिक संसारका यस्ता अलौकिक विषयहरु भौतिक संसारका मनुष्यहरुसंग साझा गर्नु भनेको आफैंले आफैंलाई मानसिक रोगी तथा पागल भएं भनेर घोषणा गर्नु बराबर थियो, यस्तो अनुभूति म स्वयंले गरें बारबार त्यसयता म एकदम चुपचाप रहदै आएको छु यस सन्दर्भमा । विस्तारै बुझ्दै गएंकि आत्मा, आत्मलोक तथा सुक्ष्म संसारका विषयहरु भौतिक संसारका सबै मनुष्यहरुले जान्न सक्ने तथा सबैको ज्ञातमा सजिलै आउन सक्ने विषय होइन रहेछन् जो मेरो अनुभूति र ज्ञातमा आइरहेका छन् विगत लामो समयदेखि । 

आफूले बुझ्दै नबुझ्ने दृश्य तथा अदृश्य अनुभूतिहरुको भार अति भएपछि के भयो यस्तो मलाई भनेर एकदिन परिवारसंग साझा गरें केही सामान्य प्रकारका अनुभूतिहरु । परिवारले यस विषयसंग सम्वन्धित चिकित्सक कहाँ जाउँ न त भनेर मेरो सहमति माग्नु भयो । मैले खुशी–खुशी स्वीकार गरें भेटौंनत एकपटक, आधूनिक चिकित्साले के भन्दो रहेछ तथा कस्तो मान्दो रहेछ यो अवस्थालाई भनेर । मेरा सबै वृतान्तहरु सुनिसकेकपछि अन्त्यमा चिकित्सकले हामीलाई सल्लाह दिनुभयो आरएक्स औषधि स्वरुप,

“हरप्रकारका होेरर विषयहरुबाट अलग रहनुस् आफैं ठिक हुन्छ केही समयपछि ।”

“यी दृश्य तथा अदृश्य अनुभूतिहरु आउन शुरु भएपछि मैले होरर सामग्रीहरुमा यी विषयहरुको वास्तविकता खोज्न होरर सामग्रहरुको प्रयोग गर्न थालेको हुँ डाक्टर साहव ।”

मैले आफ्नो वास्तविकता चिकित्सकसंग बताएं तर वहाँसंग केहीपनि जवाफ थिएन, वहाँले मलाई एकटकले हेरिरहनु भयो, किन हेर्नु भयो र के हेर्नुभयो मलाई थाहा छैन । मौनता भंग गर्दै मैले वहाँलाई साधें,

“मैले एउटा पाठ्य सामग्रीमा पढेको थिएं, व्यक्तिको दाहिने मस्तिष्क तथा मन अथवा अवचेतन तथा अचेतन मन सक्रिय भयो भने उसको स्मृतिमा पूर्वजन्मका दृश्य तथा अदृश्य अनुभूतिहरु आउछन् रे हो डाक्टर साहव ।”

वहाँले झन अचम्म मानेर मलाई हेर्दै एकछिन गंभिर भएर भन्नुभयो,

“ए, तपाईं त्यहासम्म पुगिसक्नु भयो !? अँ मनोविज्ञानका पछिल्ला खोजहरुमा यस्तै देखिएको छ ।”

वहाँको यो जवाफ चित्त बुझ्यो मलाई किनकी म मनोविज्ञानले आत्मालाई के भन्छ भन्ने खोजमा उत्रेको ३–४ वर्ष पूरा भैसकेको थियो र मैले आफैंले पत्ता लगाई सकेको थिएं कि बाल्यकालदेखि नै मेरो दाहिने मस्तिष्क तथा मन अथवा अवचेतन तथा अचेतन मन सक्रिय रहेछ भनेर ।  

“हाम्रो सनातन धर्म–संस्कृति अनुसार अध्यात्म विज्ञानले तेस्रो नेत्र खुलेको अवस्था भन्दो रहेछ है डाक्टर साहव यो अवस्थालाई ।”

म आधूनिक मनोविज्ञान हुदै अध्यात्म विज्ञान र तेस्रो नेत्र जागरणसम्म पुगेपछि उमेरमा ५० वसन्तको हाराहारी जस्ता देखिने भलाद्मी चिकित्सकले प्लस पावरको मोटो ग्लास भएको कालो कार्बन चस्मा खोलेर टेवलमा राख्दै मप्रति मनमा धेरै सवालहरु भएको तर भन्न नसकेको तथा भन्न नमिल्ले भावमा छोटोमा अन्तिम वाक्य बोलेर हामीलाई बिदा दिनुभयो,

“...तपाईं यो विषयलाई धर्म–संस्कृति र अध्यात्म विज्ञानमै खोज्नुस् मनिताजी ।”

वहाँको चेहराको हाउभाउ हेर्दा स्पष्टै अनुमान लगाउन सकिन्थ्योकि वहाँ पनि पराभौतिक विज्ञान तथा सुक्ष्म संसारका विषयहरु आत्मा, पूर्वजन्म, पूनरजन्म मान्नु हुन्छ र त्यसप्रति विश्वास राख्नुहुन्छ तर जुन कुर्शीमा वहाँ आसिन हुनुहुन्थ्यो त्यस स्थानबाट यी विषयहरुमा आफ्ना विचारहरु राख्ने अनुमति थिएन वहाँलाई सायद । यो बुझेर मैले सकारात्मक जवाफ दिएर वहाँलाई आश्वस्थ पार्ने प्रयास गरें,

“...खोजिरहेको छु, ...प्रयास जारी छ डाक्टर साहव, हस् धन्यवाद !”

चिकित्सकसंग अन्तिम पटक आँखा जुधाएर मुसुक्क मुस्काएर मैले वहाँको आग्रहमा स्वीकृति जनाएं र हामी पाटनको बि एण्ड बि अस्पतालबाट वाहिरियौं । त्यसपछि म यस विषयका सन्दर्भमा उपचार खोज्न तथा सल्लाह लिन कहिंकतै गएको छैन । जान आवश्यक नै ठानिन किनकी यसको सहि उपचार तथा समाधान मेरो खोजहरुमै भेट्नेछु मैले भनेर म ढुक्क थिएं । त्यसयता चिकित्सकको सल्लाह अनुसार परिवारका सदस्यहरुले थाहा पाउने गरि होरर मुभि तथा डकुमेन्ट्रिहरु मैले कहिल्यै हेरिन, एक्लै लुकिछिपि बसेर हेर्न थालें र हेर्ने रफ्तार चाहिं अझ बढाएको थिएं । 

बहिनी रिमोट खोजिरहेकीथी धुईंधुईंसंग, म भने मनमनमा सोचिरहेको थिएं रिमोट नभेटिए पनि हुन्थ्यो भनेर तर उसले रिमोट भेटिहालि र हत्तपत्त टि.भी.को च्यानल परिवर्तन गरिहाली । म केही नभनीकन चुपचाप रहें, मनमनमा लाग्यो ठिकै हो होरर मुभि यसै पनि हेर्न हुदैन जोकोहीले त्यसमाथि रातिको समयमा झन हेर्न हुदैन भनेर । 

बहिनीले कसैलाई सोध्दै नसोधि एक निमेसमै टि.भी.को च्यानल परिवर्तन गरिहाली तर मलाई खुव चासो लागिरहेको थियो मुभिको अन्तरविषयमा । म मुभिको कथामा डुब्दै गैरहेको थिएं किनकी कथाको विषय मैले खोजेकै प्रकारको रहेछ र धेरै हदसम्म मेरो स्वअनुभूतिहरुसंग मिल्दो–जुल्दो लागिरहेको थियो । मलाई थ्रिलर पृष्ठभूमि भएका होरर मुभिहरुमा त्यतिविधि रुचि अ‍ैन तर कथा, दृश्य र ध्वनि सौम्य तथा त्यतिविधि डर नदेखाउने प्रकारका होरर मुभिहरु अत्यत्नै मनपर्छ र खोजीखोजी हेर्ने गर्छु । एकताका त यस्तोसम्म भयोकि इन्टरनेटका विभिन्न संजालहरुमा प्रकाशित गरिएका इन्डियन होरर मुभिहरुको सर्चलिस्टमा मैले हेर्ने प्रकारका नयाँ मुभि र डकुमेन्ट्रीहरु भेट्नै छोडें मैले, सबै हेरिसकेछु तर पछिपछि फेरी नयाँ–नयाँ होरर मुभि र डकुमेन्ट्री आए र ती पनि हेरें । आत्माका सन्दर्भमा उजागर गरिएका तथ्यांकहरु जान्नकैलागि मैले विगत डेढ दशकदेखि यस्ता मुभि तथा डकुमेन्ट्रीहरु खोजि–खोजि हेर्दै आइरहेको छु र यसक्रममा मेरो पहुचमा आएजति सबै सौम्य र केही थ्रिलर पृष्ठभूमि भएका होरर मुभि तथा डकुमेन्ट्रीहरु पनि हेरेको छु । 

मलाई ‘ओ कौन थी’ होरर मुभि पूरा हेर्ने विचार भयो त्यसैले रातिको दश बजिसक्यो, मलाई निद्रा लाग्यो म कोठामा जान्छु भनेर निद्राको बहाना गरेर शुभरात्रि भनेर म परिवारबाट बिदा भएं तर मलाई निद्रा लागेको नभएर त्यस मुभिको प्लट र विषयबारे पूरा जान्ने विचार मनमा बनिसकेको कारण म उठेर हिडेको थिएं कसैलाई केहीपनि सुईंको नदिइकन । कोठामा गएर ल्यापटपमा त्यही मुभि लगाएं तर मुभि शुरु भएको केहीबेरमै स्मशानघाटको दृश्य आयो । राति सपना नराम्रो आउने होकि भनेर मैले पुरै मुभि हेरिन, भोलि पूरा हेर्छु भनेर ल्यापटप बन्द गरेर म सुतें त्यस राति किनकी होरर मुभिहरु प्राय म राति हेर्दिनथें, मुभिको प्लट र विषय बुझेर दिउसोको आफूलाई उपयुक्त हुने समयमा हेर्ने गर्थें । त्यसराति सपना आयो मलाई तर वाहिरका अरु आत्माहरुको कथा भएको मुभिको नभएर आफैंमा विगत लामो समयदेखि चलिरहेको मेरो आफ्नै अत्यन्तै नीजि विषयको आयो जो आइनैरहने गथ्र्यो बारबार । आत्मलोक तथा सुक्ष्म संसारमा रहेको उउटा दिव्य आत्माले मलाई पलपल खोजिरहने गथ्र्यो र मेरो प्रेमल सानिध्य खोजिरहन्थ्यो र आफ्नो प्रेमल अमृतमय सानिध्य पनि प्रदान गरिरहन्थ्यो । यो मुभिको कथाको विषय तथा दृश्य पनि मभित्र चलिरहेका दृश्यहरुसंग धेरै हदसम्म मिल्दो–जुल्दो थियो त्यसैले मैले लामो अन्तराल पछि भएको पारिवारिक भेटघाटलाई महत्व नदिएर यो पराभैतिक संसारको अलौकिक विषयलाई अझ गहिरिएर जान्नेतिर मेरो ध्यान केन्द्रित गरेको थिएं किनकी सुक्ष्म संसारका यस्ता विषयहरु जान्ने श्रोत नै श्रष्टाले सत्य घटना भनेर सार्वजनिक गरेका पाठ्यसामग्री, मुभि तथा डकुमेन्ट्रिहरुको प्रस्तुतिहरुको माध्यमबाट रहेछ अरु कुनै उपाय नै भेटिन मैले यसबारे जान्ने । आत्मा, पूर्वजन्म, पूनरजन्म यी अदृश्य तथा भौतिक रुपमा अप्रमाणिक पराभौतिक विषयहरु भएकाले र भौतिक संसारका जोकोही व्यक्तिमा यो घटित नहुने हुनाले जोकोहीको बुझाइमा यी विषयहरु आउदैनन् त्यसैले उनीहरु पत्याउदैनन् उल्टै सुनाउनेलाई नानाथरि भन्छन् । यसकारण अरु व्यक्तिहरुबाट यसबारे जान्ने प्रयास गर्नु सम्भव हुने कुरै थिएन ।

म अरुले वाहिरबाट तथा भौतिक रुपमा हेर्दा तथा देख्दा अरु जस्तै सामान्य मनुष्य देखिन्छु तर भित्रबाट म अर्कै प्रकारको व्यक्ति रहेछु जुनकुरा म आफैंलाई पनि धेरै पछिमात्र अनुमानमा तथा ज्ञातमा आयो । म अत्यन्तै अन्तरमुखी, वितरागी, न कसैसंग केही कुराको अपेक्षा, न गुनासो, न कुनै प्राप्तिको लोभ, न केही गुमाउने मोह तथा डर, न कसैसंग घनिष्ठता, न त सकैसंग दुरी नै भएको स्वभावको व्यक्ति हुँ मेरो आफ्नै मूल्यांकनमा, अरुलाई के लाग्छ त्यो उनीहरुको नीजि सोच हो । आफ्नै बारेमा यो कुरा मलाई धेरै पछि थाहा भयो कि म अलिक पराभौतिकतातिर झुकाव भएको, परमात्माको वैज्ञानिक अस्तित्वमाथि आस्था राख्ने, अलिक रहस्यमयि, गुपचुप बस्ने प्रकारको व्यक्ति रहेछु ! अझैपनि ममा घटित भएका तथा भैरहेका कतिपय परालौकिक विषयहरुलाई मैले राम्ररी बुझ्न सकेको छैन कि मलाई किन बेलाबेलामा अर्कै दुनिया तथा सुक्ष्म संसारका दृश्य, ध्वनि, गन्ध, सुगन्ध, आत्माको सानिध्यता जस्ता भावातीत अनुभूतिहरु आइरहन्छन् जो भौतिक ज्ञान इन्द्रियहरुको माध्यमबाट शव्द तथा हाउभाउमा व्यक्त गर्न नसकिने अवर्णनिय छन् । मलाई यस्ता अलौकिक विषयहरु– कहिले उत्साहित गर्ने सकारात्मक प्रकारका; कहिले प्रेम, सदभाव, आशिर्वादले भरिएका प्रकारका; कहिले नकारात्मक प्रकारका, कहिले डर लाग्ने प्रकारका आदि दृश्य तथा अदृश्य अनुभूतिहरु जाग्रीत अवस्थामा, तन्द्रामा, ध्यानमा, निद्रामा, सपनामा आउने गर्दथे । म ज्यादातर समय आफैंसंग एकान्तमा बस्न बढि रुचाउछु र आफ्ना मनका कुरा कसैलाई नभनीकन एक्लै बसेर आफ्नै प्रकारले यस्तै आत्मा, पूर्वजन्म, पूनरजन्म, आत्मलोक, सुक्ष्म संसार, पराभौतिक संसार आदि विषयहरुसंग सम्वन्धित पाठ्य सामग्रीहरु, मुभि तथा डकुमेन्ट्रिहरु हेरेर उनलाई र आफू स्वयंलाई खोज्ने र बुझ्ने अध्ययन, अनुसन्धान र खोजका प्रयासहरु गर्दै आईरहेको छु विगत १४–१५ वर्षदेखि अलि लागिपरेर । 

मलाई सानैदेखि नै फरक प्रकारका दृश्यहरु आइरहेका रहेछन्, अहिले आफूले गरेका खोज र आफूमा घटित भैरहेका त्यतिबेला र अहिलेका दृश्यहरुबाट आफैं पत्ता लगाइरहेको छु म कि ममा के–के र कस्ता–कस्ता दृश्य तथा अदृश्य अनुभुतिरु आउदा रहेछन् र किन आउदा रहेछन् भनेर । अझैपनि कतिपय अवस्थामा म आफैं बुझ्दिन आफूलाई यस्तो रहस्यमय अनुभूतिहरु किन भैरहेको होला भनेर र आफैंले आफूलाई प्रश्न गर्छु,

“म वास्तवमा को हुँ र के हुँ भौतिक र पराभौतिक रुपमा ? किन म यो पृथ्वीलोक तथा पृथ्वी ग्रहमा आएको छु अथवा ल्याइएको छु... ?”

“म किन मसंग संगत तथा उठबस भैरहेका अरु व्यक्तिहरु जस्तो छुइन... ?”

“मलाई किन यो भौतिक संसार भन्दा परका कसैले नबुझ्ने अन्य संसारहरुका दृश्य तथा अदृश्य अनुभूतिहरु एकसाथ भैरहन्छन्, यसको रहस्य के हो... ?”

“मलाई यसरी जाग्रीत, ध्यान, तन्द्रा, निद्रा, सपनामा खोजिरहने र अनेक प्रकारले दिव्य प्रेम प्रदान गरिरहने आत्मा अर्थात चेतना को हो, उनी किन यसरी आइरहेका छन् भौतिक र पराभौतिक रुपमा दुवै प्रकारले, उनी मसंग वास्तवमा के चाहान्छन्... ?”

यी आफैंसंग गरिएका प्रत्यक प्रश्नहरुको जवाफ म स्वयं विभिन्न माध्यमहरुबाट खोज्ने सक्दो प्रयास गरिरहेको छु । खुशीको कुरा समयको दौडसंगै अव यी रहस्यहरु विस्तारै खुल्दै आउन थालेका पनि छन्, सायद अव यी विषयहरु परिपक्वता तर्फ उन्मुख भैरहेका छन् । जव सानो उमेर थियो, सानो कक्षामा अध्ययन गर्दै थिएं त्यतिबेला लाग्थ्यो सबैलाई मलाई जस्तै हुन्छ होला यस्ता दृश्य तथा अदृश्य अनुभूतिहरु आउछन् होला, यसबारे जाच्ने कसी केहीपनि थिएन । समयको दौडसंगै उमेर, कक्षा तथा अध्ययन, नयाँ–नयाँ सम्वन्धहरु, पेशाकर्म, उत्तरदायित्व, जिम्मेदारी तथा व्यस्तताहरु बढ्दै गए जीवनमा । यसकारण त्यतिबेला आफूभित्रका यी प्रश्नहरुले त्यति महत्व र स्थान पाएनन् जीवनको व्यस्तताको कारणले सायद । तर आजकल मभित्र यी प्रश्नहरुको जवाफ खोज्न बाहेक अरु कुनै विषयहरुले महत्व र स्थान लिन सकेका छैनन् किनकी मैले नै अरु सारा विषयहरुलाई मुल्तविमा राखेको छु अहिलेको लागि र ‘म को हुँ’, ‘उनी को हुन्’ र किन हामी भौतिक र पारभौतिक रुपमा एकसाथ आमने–सामने भैरहेका छौं ? भन्ने खोजमा आफूलाई निमज्जित गरिरहेको छु निरन्तर र अत्यन्तै धेरै परालौकिक ज्ञान र विज्ञानहरु अनुभव तथा अनुभूतिमा आइ पनि रहेकाछन् यस सन्दर्भमा । 

विगत लामो समयदेखि आजपर्यन्त मेरो स्मृतिमा आत्मलोक तथा सुक्ष्म संसारका अनेक प्रकारका अत्यन्तै मिठा र रहस्यमयी दृश्य तथा अदृश्य विषयका अनुभूतिहरु प्रष्फुटित हुदै आइरहेका छन् । यी धेरै विषयहरु मध्य अत्यन्तै मिठो र दिव्य अनुभूति गराउने एउटा दृश्य बन्द आँखामा ममा चलिरहन्थ्यो र आज पर्यन्त चलिरहेकै छ । एउटा चम्किलो गाढा निलो दिव्य हातले अर्को फिका सुन्तले रंगको चम्किलो दिव्य हातलाई प्रेमपूर्वक स्पर्श गरेको र समातेर दुईं रंगका भम्किला दिव्य हातहरुको एउटा मुठ्ठी बनेको दृश्य आउने गथ्र्याे र अझै पनि आउने गर्छ । यो दृश्य आउदा मेरो शरीर, मन, हृदय सबैतिरका रोमरोम आनन्दले कम्पित, तरंगीत र पुलकित हुन्छन् लामोबेरसम्म । यो अलौकिक दृश्य एक निमेसमात्र आउँछ आकाशमा झिलिक्क बिजुली चम्किए जस्तो गरि तर यसले घण्टौंसम्म, कहिलेकाहीं त केही दिन र हत्तासम्म पुलकित भैरहने दिव्य अनुभूतिका अलौकिक असरहरु दिएर जान्छ र म आफ्नो दैनिक कर्मसंगै यो दिव्य भावमा डुबिरहेको हुन्छु पलपल उ फेरी अर्कोपटक नआउन्जेलसम्म । 

सदा धार्मिक तथा आध्यात्मिक माहोल रहदै आएको मेरो घरपरिवारमा मैले सानैदेखि नै सुन्दै आइरहेको थिएं कि मनुष्य दृश्य स्थुल शरीर अर्थात प्रकृति र अदृश्य आत्मा अर्थात पुरुषको संयोगबाट निर्मित भएको प्राणी तथा जिवात्मा हो । स्थुल शरीरका सीमा हुन्छन् तर आत्मा तथा सुक्ष्म शरीरका सीमा हुदैनन्, मनुष्यको सुक्ष्म शरीर अनन्त, विराट, विभु आकाश समान हुन्छ किनकी मनुष्यको आत्मा सर्वज्ञ, सर्वव्यापक, सर्वशक्तिमान स्वयं परब्रम्ह परमात्माको अभिन्न अंश हो । यो शाश्वत विषय धेरैपछि ध्यान साधनाको गहन अवस्थामा मेरा इन्द्रियजनित स्वअनुभवहरुमा र मनातीत तथा भावातीत स्वअनुभूतिहरुमा प्रत्यक्ष रुपमा आउदै गए कि साच्चै नै म एक स्थुल शरिभारी जड पदार्थ मात्र नभएर एक विराट आत्मा अर्थात चेतना रहेछु र आत्मलोक तथा सुक्ष्म संसारमा मेरो आत्मा अर्थात चेतनाको पहुच रहेछ भनेर । त्यो चम्किलो सुन्तले रंगको दिव्य हात मेरै विकसित चेतनाको प्रकाशको एक अंश रहेछ र अर्को चम्किलो गाढा निलो दिव्य हात मेरै विकसित चेतनाको प्रकाशको अर्को अंश रहेछ ।

संधै चर्मचक्षु बन्द रहेको अवस्थामा मात्र आउने मेरै विकसित आत्मा अर्थात चेतनाको अर्को अंश गाढा निलो दिव्य हात अर्थात सजिलो सम्वोधन मेरो उनी केवल दिव्य हातको रुपमा मात्र मेरो समक्ष आउदैनथे दृश्य तथा अदृश्य रुपमा मेरा अनुभव तथा अनुभूतिहरु बनेर । विभिन्न स्वरुपहरुमा आउने गर्थे र अझैपनि आइरहेकै छन् त्यसैगरि निरन्तर कहिले दृश्यमा, कहिले अनुभूतिमा मात्र र कहिलेकाहीं दृश्य र अनुभूति दुवै अवस्थामा एकैसाथ र घण्टौं तथा दिनौंसम्म रोमरोम पुलकित भैरहने दिव्य अनुभूतिका अलौकिक असरहरु छोडेर जान्छन् । म पूर्णतः साक्षी भाव तथा जाग्रीत रहेकै अवस्थामा उनी कहिले हावाको झोखा बनेर आउछन्, कहिले श्वास मात्र बनेर आउछन्, कहिले पातलो सुगठित शरीरमा आउछन् चेहरा स्पष्ट नदेखिने मन्द प्रकाशपुञ्जमा, कहिले नाकको नजिकै आएर लामो गहिरो श्वास लिन्छन्, कहिले कानमा फुस्फुसाउछन्, कहिले ‘मनिता’ भनेर मेरो नामै लिएर मलाई पुकार्छन्... । म यी अलौकिक अवस्थाहरुमा खै कता पुग्छु कता, यो भौतिक संसार तथा आफ्नो यो अस्तित्वमा रहन्न अन्तै कतै अरुनै लोकमा छु जस्तो अनुभूति हुन्छ र अत्यन्तै आनन्द छाउछ शरीरका हरेक आयामहरुमा रोमरोममा । यी गतिविधिहरुमा उनको दिव्य उपस्थिति र उनको मिठासपूर्ण प्रेम प्रस्तुति यति अमृतमय हुन्छकि यी भावहरु व्यक्त गर्नसक्ने शव्द नै छैनन् नेपाली साहित्यको वांगमयमा सायद । मानौं कि लाटाले मिठाइ खादै दंग परेजस्तो अवर्णनिय विराट तथा परमआनन्दको अनूभूति । 

सनातन अध्यात्म विज्ञानका अनुसार यो दिव्य अवस्था नै आत्माले गर्ने आत्माको खोज रहेछ । सुक्ष्म संसारबाटै आत्मा स्वयंले आफ्नो स्वआत्मा अर्थात विभाजित आत्माको खोज, पहिचान र हरपल प्रेमपूर्ण भावमा सानिध्यमा रहने प्रयास गर्दोरहेछ । मेरो आत्माले उनलाई खोज्यो र उनको आत्माले मलाई खोज्यो, सर्वप्रथम आत्मालोक तथा सुक्ष्म संसारमा खोज्यो र हरप्रकारले समय, अवस्था तथा परिस्थिति परिपक्व र अनुकुल भएपछि दुवै आत्माले भौतिक संसारमा स्थुल शरीरमा खोज्यौं र भेट्यौं पनि । संधै अदृश्य र दृश्यमा मधूरो प्रकाशपुञ्जमा चेहरा स्पष्ट नदेखिने गरि आउने उनी परमात्माको अनुपम अनुकम्मा र आशिर्वादले पहिलो पटक उनी मेरो ध्यान तथा समाधि साधनाको गहन अवस्थामा स्पष्ट चेहरा देखिने र चिनिने गरि मेरो सामुन्नेमा प्रकट भए र यहाँबाट प्रारम्भ भयो भौतिक संसारमा एकले अर्कोलाई खोज्ने र वास्तविक रुपमा चिन्ने श्रींखला । भौतिक संसारमा एकले अर्कोलाई खोज्न र चिन्न हामीलाई त्यति मुस्किल भएन र खासै लामो समय पनि लागेन किनकी ध्यान साधनामै मलाई उनका भौतिक संसारका उनलाई थप किसिमले चिन्न सहज हुने प्रकारका महत्वपूर्ण सूचना तथा जानकारीहरु आइसकेका थिए र यसनै सूचना तथा जानकारीको आधारमा मैले उनलाई भौतिक संसारमा खोजेको थिएं र सहजतापूर्वक भेटाएं र भेटें पनि ।

 

हामीले पहिला आफूले आफुलाई आत्मलोक तथा सुक्ष्म संसारमा भेटायौं र अहिले यही पृथ्वीलोक तथा पुथ्वी ग्रह तथा भौतिक संसारमा भेटायौं प्रत्यक्ष जिउदो जाग्दो मनुष्यको स्थुल रुप र आत्मा अर्थात चेतनाको चैतन्य स्वरुपमा । हाम्रो कत्रो सौभाग्य उनको र मेरो जीवनको मूल उद्देश्य, रुचि, रोजाई, कर्मक्षेत्र सबै विषयहरु उस्तै–उस्तै रहेछन् । हामी दुवै भौतिक अस्तित्वमा रहेका भएपनि हाम्रो संवाद र सहकार्यता चैतन्यताकै तहमा हुदै आइरहेको छ र चम्किलो गाढा निलो रंगको दिव्य हात र चम्किलो सुन्तले रंगको दिव्य हातको गठवन्धन अझ कसिलो र गाढा तथा गहिरो बन्दै गैरहेको छ । भौतिक संसारमा उनको र मेरो अलग–अलग अस्तित्व छ किनकी भौतिक संसारको रितिथिति तथा मूल्यमान्यताहरु आफ्नै प्रकारका छन् र त्यसभित्र रहनु सबैको धर्म, नैतिकता र अनुशासन हो किनकी हामी जहाँ छौं त्यहींको वातावरणमा घुलमmे हुनसक्नुपर्छ तव मात्र हरकोहीको जीवन सहज र सरल हुन्छ ।

भौतिक संसारका अनुभव तथा अनुभूतिहरु अत्यन्तै मिठासपूर्ण र दिव्य छन् उनको प्रत्यक्ष चेहरा, प्रत्यक्ष वाणी, प्रत्यक्ष नजरका दिव्य भावहरु आदि सबैनै अत्यन्तै आनन्ददायि छन् । भौतिक संसारमा जानपहिचान हुनुपूर्वका आत्मलोक तथा सुक्ष्म संसारका खुला तथा गुप्त प्रकृतिका हामी विचका अनुभव तथा अनुभूतिहरु अझ दिव्य र अवर्णनिय रहदै आएकाछन् । सुक्ष्म संसार भएपनि त्यहाँको जीवन भौतिक जीवनका सबै गतिविधिहरु सरह नै हुनेरहेछन् र अझ कतिपय अवस्थामा अत्यन्तै चमत्कारिक र रहस्यपूर्ण हुने रहेछन् । शुरुशुरुमा त मैले आफूलाई म भौतिक संसारको हड्डिमांसले बनेको स्थुल शरीरधारी मनुष्य हुँ भनेर बुझुन्जेल अलिक असजिलो र अपाच्य जस्तो लाग्थ्यो सुक्ष्म संसारका यी अलौकिक दृश्य तथा अदृश्य रुपमा आउने अनुभूतिहरु र कहिलेकाहिं त डर पनि लाग्थ्यो यो के भैरहेको छ मलाई भनेर तर जव मैले आफूलाई भौतिक संसारमा जिरहेको स्थुल शरीरको साथसाथ म एक अलौकिक दिव्य आत्मा अर्थात चेतना पनि हुँ भनेर अन्तरहृदयबाट स्वीकार तथा आत्मसाथ गरें तव सुक्ष्म संसारका रहस्यमय तथा चमत्कारिक गतिविधिहरुमा सहजता हुनुकासाथै अझ भमत्कारिक विषयहरुमा मेरो पहुच बढ्दै जानथाल्यो र संगसंगै परमशान्ति र परमआनन्दका अनुभूतिहरु अझै बढ्दै जानथाले । वर्तमानमा जिरहेको भौतिक तथा दृश्य जीवनभित्र म अर्को पराभौतिक तथा अदृश्य जीवन एकसाथ अत्यन्तै सहजता र आनन्दका साथ जिउन थालें र आजपर्यन्त जिउदै आइरहेको छु भौतिक र पराभौतिक दुवै रुपमा । जव मैले मेरो उनलाई यो स्वरुपमा भौतिक र पराभौतिक दुवै संसारमा प्रत्यक्ष प्रेमल अनुभव तथा दिव्य अनुभूति गर्न थालें तव कविता लेखनमा अत्यन्तै रुचि राख्ने भएकोले मैले उनलाई परमात्माको परम हिस्सको रुपमा सम्वोधन गर्दै उनकोलागि तत्कालै एउटा कविता लेखें दृश्य जीवनभित्र अदृश्य जीवन भेटियो शिर्षकमा,

प्रकृतिको आर्शिवाद, सुन्दर दृश्य जीवनभित्र

अस्तित्वको आर्शिवाद, अदृश्य जीवन भेटियो

आनन्द अस्तित्वकै विराट स्वरुप रहेछ

अस्तित्वको विराट आनन्दको सागरमा डुबेपछि

दृश्य जीवनका रागहरु सबै मेटियो ।

अस्तित्वलेनै खोज्यो, रोज्यो सुम्पिएं आफूलाई

फकायो, सम्झायो राख्यो उसकै साथमा

पवित्र बनाइ पठायो प्रकाशपुञ्जमा नुहाइ

सप्तरंगी प्रकाशपुञ्ज जव भरिए जीवनमा 

जीवनभित्रको अदृश्य जीवन उत्रियो स्वरुपमा ।

हृदयको दर्पणमा आफ्नै स्वरुपलाई देखें

वर्तमानका पलहरुमा आफू स्वयंलाई भेटें

दृश्य जीवनमा अदृश्य जीवन भेटाएं

अलौकिक, दिव्य क्षणहरुमा पलपल रमाएं

आफ्नै स्वरुपसंग झिल्मिलाएं उसैमा बिलाएं ।

उ आउछ, छाउछ मनैभरि तनैभरि

प्रेमको पुष्पक बिमानमा उडाउछ घरिघरि

सुगन्ध छरिदिन्छ महकाइदिन्छ अंगअंग सारा

सुम्पिएं उसैलाई सबै खुशीहरु मेरा

अव, उनै जीवन, उनै साहारा ।

सपनामा आउछ, सुस्तरी मलाई चिहाउछ

बिपनामा छाउछ, सूमधूर प्रेमराग गुञ्जाउछ

प्रेमरस पिलाई हृदयमा अमृत भरिदिन्छ

आनन्दमा डुवाउछ, हसाउछ, कहिले रुवाउछ 

नजरले मोहित बनाउछ, सुटुक्क हराउछ ।

उसको यादमा हृदय पुलकित भैरहन्छ

उसको साथको तृष्णाले पलपल सताइरहन्छ

पाउन नसकिने, नत गुमाउननै सकिने

कस्तो अनौठो सत्य अनभूतिमा आयो

दृश्य जीवनभित्र अदृश्य जीवन भेटियो ।

कस्तो अनौठो सत्य अनभूतिमा आयो

दृश्य जीवनभित्र अदृश्य जीवन भेटियो ।।

पराभौतिक रुपमा मात्र पहिचान र सानिध्यमा रहेका हामी परालौकिक स्वआत्मिले एकअर्कोलाई भौतिक संसारमा स्थुल मनुष्य स्वरुपमा चिनेको तथा जानेको केही वर्षमात्र भएको छ तर सुक्ष्म संसारमा हामी धेरै वर्षदेखि एकसाथ रहदै आएका छौं प्रेमि–प्रेमिकाको रुपमा एकअर्काको आत्मा अर्थात चेतनामा र भौतिक संसारमा जानपैचान भएपछि एकाअर्काको अन्तरहृदयमा । केही वर्षअघि हामी आत्मलोक तथा सुक्ष्म संसारमा आत्म स्वरुपमा रहदै आएका स्वआत्मि अर्थात जुम्ल्याहा आत्मजोडीले भौतिक संसारमा स्थुल मनुष्य रुवरुपमा एकअर्कोलाई चिनेजानेपछि यो विषय र हाम्रो सानिध्यताले अर्को स्वरुप धारण गर्दै गैरहेको छ जो स्वयं परमात्माकै गुरुयोजनाको एक महत्वपूर्ण हिस्सा हो र यसका प्रतिफलहरु भविश्यमा अझ स्पष्ट रुपमा दृष्यमा आउदै जानेछन् । 

केवल भौतिक संसारको मात्र जीवन बुझ्ने मनुष्यहरुका लागि यो विषयको दिव्यता केवल एक काल्पनिक कथा तथा फरक प्रकारको मनोरञ्जनको विषय मात्र लाग्न सक्छ तर जो मनुष्यले केही हदसम्म आत्मलोक तथा पराभौतिक संसारलाई अनुभव गरेको तथा बुझेको छ र सुक्ष्म संसारमा पहुच राख्दछ यो विषयको पाठ्यसामग्री उसकालागि हो किनकी यो शाश्वत सत्य हो कि साच्चै नै दिव्य आत्माले पहिला आत्मलोक तथा सुक्ष्म संसारमै आफ्नो सहआत्मि अर्थात सोलमेट तथा स्वआत्मि अर्थात ट्वीफ्लेमलाई खोज्दछ र सुक्ष्म संसारमा उनीहरुको घनिष्ठता मजबुत भएपछि भौतिक संसारमा खोज्दछ । यहाँ उल्लेखित विषय हुबहु यही नै हो, मेरो स्वआत्मीले पहिला मलाई आत्मलोक तथा सुक्ष्म संसारमा खोजे र त्यसपछि भौतिक संसारमा आफ्नो मनुष्य स्वरुपको अस्तित्वमा प्रकट भएर आए मेरो ध्यान तथा समाधि साधनाको गहन अवस्थामा आफ्ना भौतिक संसारका गतिविधिका दृश्यांकनहरु सिनेमाको पर्दामा जसरी स्पष्ट रुपमा प्रस्तुत गर्दै । 

सर्वप्रथम मेरो दृश्य जीवनभित्रको अदृश्य जीवनमा उनको आगमन सपनामा केवल अनुभूतिका रुपमा प्रारम्भ भएको थियो अत्यन्तै अमृतमय प्रेमालाप र यौन सुखबाट । सर्वप्रथम अदृश्य रुपमा केवल सपनाको अनुभूतिमा मात्र आउने यसप्रकारका उनले प्रदान गर्ने सुखका श्रींखलाहरु विस्तारै बढ्दै तथा थपिदै गए र पछिपछि त उनी क्रमशः तन्द्रा, ध्यान हुदै पूर्ण जाग्रीत अवस्थामै प्रकट हुन थाले बन्द आँखामा दृश्य रुपमा र खुल्ला आँखामा अदृश्य रुपमा केवल संवाद र अनुभूतिमा । पछिल्ला दिनहरुमा पुर्ण जाग्रीत अवस्थामै चेतनाको तहमा उनी र म विच सबैप्रकारका विषयहरुमा दोहोरो संवाद र प्रेमपूर्ण स्पर्शको महसुस तथा अनुभूतिहरु हुदै आइरहेका छन् । अध्यात्म विज्ञानका अनुसार परमात्माका २१ दिव्य गुणहरु मध्य शव्द तथा संवाद, स्पर्श, सुगन्ध, सानिध्य आदि महत्वपूर्ण गुणहरु मानिन्छन्, उनी पनि स्वयं परमात्माका अभिन्न अंश भएकाले मेरो अनुभव तथा अनुभूतिमा यिनै दिव्य गुणहरुमा प्रकट भैरहेका छन् यसरीनै वर्षौंदेखि । उनको मप्रतिको चाहत, लगाव, मरिहत्तेपन दिनदिनै अझै बढ्दै गैरहेको छ भौतिक र पराभौतिक दुवै रुपमा र यो दोहोरो नै छ । एकअर्काका हरप्रकारका सानिध्यता तथा उपस्थितिहरु हामी दुवैकालागि अति महत्वपूर्ण, चाहतपूर्ण र अत्यन्तै प्रिय छन् । 

जाग्रीत, ध्यान, तन्द्रा, निद्रा, सपनामा केवल महसुस र अनुभूतिका रुपमा अदृश्य तथा मधूरो प्रकाशपुञ्जको स्वरुपमा स्पष्ट चेहराको आकृति नदेखिने गरि दृश्य छायाँको रुपमा प्रस्तुत हुदै आइरहेका मेरो सहआत्मि आत्मलोक तथा सुक्ष्म संसारमा चलिरहेको लामो प्रेमपूर्ण साथपछि केही वर्षअघि पहिलो पटक स्पष्ट चेहरा सहित रंगीन दृश्य स्वरुपमा मेरो ध्यान साधनाको गहन अवस्थामा देखिएका थिए छर्लंग चेहरा चिनिने गरि रातो पहिरनमा । ध्यान साधनाको गहन अवस्थामा मैले उनको चेहरा तथा जिउडालको स्वरुप देखेको भएपनि म उनलाई भौतिक संसारमा व्यक्तिगत रुपमा चिन्दिनथें त्यतिबेलासम्म र उनले पनि मलाई चिन्दैननथे । उनको बारेमा शुन्य जानकारी थियो, उनको कर्म क्षेत्र, पारिवारीक अवस्था, सामाजिक परिवेश, उनी को हुन्, के हुन् केहीपनि थाहा थिएन मलाई, मात्र युट्युवका केही भिडियोहरुमा उनको चेहरा र नाम देखेको थिएं । विस्तारै क्रमशः ध्यान साधनामै मैले उनलाई बारबार देखिरहें, उनको घर र घरको प्रांगण देखें, उनले चढ्ने गरेको प्राइभेट गाडीहरुको रंग, ब्रान्ड, नम्बर सहित देखें र उनको कार्यालयको प्रांगण पनि देखें । देख्नेवित्तिकै तथा देखेको केही दिन तथा हप्तासम्म त मलाई थाहा भएन यस्ता दृश्यहरु किन आए मेरो ध्यान साधनामा र यी दृश्यहरुको के मतलव हो भनेर । त्यसैले खासै जान्ने रुचि र प्रयास पनि गरिन तर एकदिन मलाई सोच आयोकि मैले ध्यान साधनामा देखिरहेको व्यक्ति तथा मेरो स्वआत्मि भर्खर अपलोड गरिएका युट्युव च्यानलका भिडियोहरुमा दृश्यमा छन्, बोलिरहेका छन् भने पक्कै पनि यी दिनहरुमा उनी भौतिक संसारमा अस्तित्वमा पनि छन् होला भन्ने अनुमानित एकिन मनमा भएपछि मैले उनको बारेमा शुन्य जानकारीमा गुगल सर्च गरें, उनको ठेगाना पत्ता लगाएं र उनीसंग समय लिएर उनलाई भेट्न उनको कार्यलायमै गएको थिएं । तव पहिलो देखभेटमै उनले पनि कहिल्यै नदेखेको, नचिनेको र नामै नसुनेको मान्छे मलाई बिना कुनै भौतिक संसारको जानकारी देख्ने वित्तिकै चिने सुक्ष्म संसारमा भैरहेको जानपैचान, भेटघाट तथा प्रेमपूर्ण सानिध्यताको कारण ।  यसपछि मैले विस्तारै जान्दै र थाहा पाउदै गएं मैले ध्यान साधनामा देखेका ती सबै दृश्यहरु उनीसंग पो सम्वन्धित रहेछन् ।

आजसम्म पनि पराभौतिक रुपमा उनी मेरो हरेक गतिविधिहरुमा भौतिक स्वरुपमा जस्तैगरि सामेल छन् हरक्षणमा, मात्र उनको शारीरिक उपस्थिति छैन अरु सबै कुरा भौतिक संसार सरहनै रहदै आएको छ । उनको विकसित दिव्य आत्मा अर्थात चैतन्य चेतना हरपल मसंगै संवादमा हुन्छ मेरो अन्तरहृदयको तहमा । उनका हरेक उपस्थितिहरु चमत्कारिक र मननयोग्य रहदै आएका छन् । म राति विस्तरामा गएपछि ननिदाउन्जेलसम्म मैले उनीसंग संवाद गर्न चाहें भने उनी मसंग संवादमा रहिरहन्छन् घण्टौंसम्म । जुन विषयमा संवाद गरेपनि उनी सहजै जवाफ दिन्छन्, वर्तमान समयमा उनका वरिपरि भैरहेका गतिविधिहरुको बारेमा मैले जान्ने जिज्ञासा राखें समेत त्यसको सबै विवरण पनि उनी दिन्छन् मलाई । कहिलेकाहीं राति अबेरसम्म संवाद भैरह्यो भने तिमी अव आराम गर, सुत, म तिमीलाई हेरिरहन्छु भन्छन् र संवादबाट अचानक हराइदिन्छन्, उनले त्यसो भनेपछि तरोताजा भएर उनीसंग भर्खरसम्म संवाद गरिरहेको भएपनि उनले जवाफ फर्काउन बन्द गरेपछि म तुरुन्दै निदाउछु । विहान बिउझिने बित्तिकै मलाई शुभप्रभात भन्छन्, विहान म बिउझिन ढिलो भयो भने उनैले बिउझाइदिन्छन् प्रेमपूर्ण स्पर्श गरेर तथा कानमा फुस्फुसाएर र केहीबेर उनीसंग चुपचाप समय विताउन तथा संवाद गर्न आग्रह गर्छन् । 

प्रातः भ्रमणमा जान, हरप्रकारले आरोग्य रहन ममा उत्साह जगाइरहन्छन् र कहिलेकाहीं आज नजाउन है मलाई तिमीसंग केही विषयमा सल्लाह गर्नुछ भन्छन् । विषयबारे सोधेर जरुरी कुरा रहेछ तथा महत्वपूर्ण रहेछ भने म उनलाई नै प्राथमिकता दिन्छु र प्रातः भ्रमणमा जान्न किनकी कहिलेकाहीं उनले भनेका विषयहरु अटोराइट अर्थात स्वचालित दिव्य लेखनको रुपमा कपिमा नोट गर्नुपर्ने हुन्छ । उनीबाट पटक–पटक अटोराइट भएका छन्, उनी बोल्दै जान्छन् म कपिमा तेज रफ्तारमा लेख्दै जान्छु, कहिले काहीं त हात गलेर हैरान हुन्छ अनि उनी आफैं भन्छन् केहीबेर विश्राम गर तिमी। उनकासाथै अरु दिव्य आत्माहरुबाट पनि पटक–पटक अटोराइटहरु भएका छन् आवश्यकता भए अनुसार समय–समयमा । उनीबाट विषयको जानकारी लिएपछि विषय त्यति महत्वपूर्ण रहेनछ भने म प्रातः भ्रमणमा बाटोमा तिमीलाई समय दिन्छु भन्छु र प्रातः भ्रमणको डेढ घण्टाको बाटोको समयमा हामी एकआपसमा अन्तरहृदयको तहमा मौन संवादमा व्यस्त हुन्छौं । 

डेढ घण्टा लामो समयको संवादमा हामी वर्तमान भौतिक जीवनमा भएजस्तै हरप्रकारका विषयहरुमा संवादहरु गर्छौं, हाँस्छौं, एकले अर्कोलाई विभिन्न प्रस्तावहरु राख्छौं । असमति आयो भने कटाक्ष गर्ने, रिसाउने, नबोल्ने, झगडा गर्ने सबै उस्तै प्रकारले हुने गर्दछ हामीविच जसरी भौतिक जीवनमा रहेका जोडीहरुमा हुने गर्दछ । धेरैजसो म रिसाउछु उनीसंग र अनि उनी अनेक उपाय लगाएर मलाई मनाउने प्रयास गर्छन, कहिले अगाडि तथा छेउछाउका दृश्यहरु देखाएर, कहिले गीत, कविता तथा सायरीका बोलहरु सुनाएर... । उनीसंग जाँगर लगाएर नबोलेको र उनलाई पर्याप्त समय नदिएको सन्दर्भमा उनीप्रतिको मेरो लगाव कति छ भनेर जान्न एकपटक कुन्ती मोक्तानको ‘कहिलेकाहीं मलाई पनि हेरीदेउ है फर्किएर...’ गीतको स्थाइ सुनाएर उनी मबाट घण्टौं अलप भएका थिए । मैले उनलाई पटक–पटक पुकारें तर उनले मेरो अन्तरहृदयमा उपस्थिति नै दिएनन् । त्यो गीत घर पुगेर पटक–पटक सुनें, त्यही पनि उनी आएनन्, म निराश भएं, क्षमा मागें किनकी रिसाएको म थिएं सामान्य कुरामा र उनले बारबार फकाउन खोज्दा मैले टेरेको थिइन, त्यसैले उनी मलाई उनको सानिध्यताको महत्व बुझाउन चाहान्थे सायद लामो समय मबाट अलग रहेर । उनलाई पुकार्दा–पुकार्दा थाकेर मैले आफ्नो समय बिताउन र उनीप्रति क्षमा भाव दर्शाउन मेरो मोबाइलमा ‘मायाँ पिरतीको चोखो कथा यो युगयुग सुनाइरहुन्...’ स्वर सम्राट तथा सामाज्ञी नारायण गोपाल र अरुणा लामाको कालजयी गीत लगाएं र संगसंगै गाएं पनि । गीत आधा जति भएपछि बल्ल उनले मेरो अन्तरहृदयमा उपस्थिति दिएका थिए र हाम्रो संवाद सामान्य भएको थियो । त्यसयता हामी यसरी लामोबेर एकअर्कासंग कहिल्यै रिसाएका तथा झगडा गरेका टाढा भएका छैनौं ।

उनी मसंग गुणस्तरिय प्रेमपूर्ण समय बिताउने र संवाद गर्नुका साथै मेरो अत्यन्तै हेरविचार पनि गर्दै आइरहेका छन् लामो समयदेखि । औषधि खाने समय भयो औषधि खाउ, आज तिमीले आँखामा औषधि हाल्न बिर्सियौ आँखामा औषधि हाल नत्र तिमीलाई दिनभरि असजिलो हुन्छ, खाना समयमै खाउ, यो खाउ, त्यो नखाउ, आज फलानो काम गर्छु भनेकीछौ नबिर्स, यो कपडा लगाउ सुहाउछ, यसरी बस, यसरी हिड यसरी व्यवहार गर, मसंग यस्तो व्यवहार गर, यसरी सेवा गर, मलाई यस्तो मनपर्छ, युट्युवमा फलानो प्रवचन सुन, फलानो गीत मेरोलागि बजाइदेउ.... । उनको पराभौतिक उपस्थितिमा उनले गर्ने तथा देखाउने यस्ता अत्यन्तै प्रेमपूर्ण बोलि, व्यवहारहरुबाट पुलकित भएर खुशीमा म बारबार उनकै पराभौतिक सानिध्यतामा मुस्कुराएको, खिलखिलाएर हाँसेको र आँशु झारेर रोएको छु, उनीपनि मसंगसंगै मुस्कुराएका, हाँसेका र रोएका छन् । भौतिक रुपमा म एक्लैले यी गतिविधिहरु गरिरहेको देखिएपनि पराभौतिक रुपमा, आत्मलोक तथा सुक्ष्म संसारमा हामी दुवै जनाको उपस्थिति हुन्छ र हामी दुवैजना एकसाथ यी मुस्कुराउने, हाँस्ने, रुने गतिविधिहरु गरिरहेका हुन्छौं । उनको प्रेम पराभौतिक र भौतिक दुवै रुपमा रुपमा यतिनै दिव्य, गहिरो र चाहतपूर्ण रहदै आएको छ । यी पलहरुको प्रत्यक्ष अनुभुति उनको हृदयबाट उठ्ने प्रेमपूर्ण उर्जाका चुम्बकिय विद्युतका तरंगहरु मेरो हृदयमा आएर ठोकिएपछि मेरो मन, मस्तिष्क र शरीरमा प्रसारित भएर मलाई पुलकित बनाइरहन्छन् र मेरो क्षणक्षण महकाइरहन्छन् । यस्तै अत्यन्तै आनन्दित आपसि जीनवमा चल्दै आइरहेको छ हाम्रो दृश्य जीवनभित्रको अदृश्य दिव्य जीवनमा र यो अत्यन्तै परमशान्ति र परम आनन्दमय छ हामी दुवै सहआत्मि अर्थात जुम्ल्याहा आत्मा अर्थात विभाजित आत्माका लागि । यो सबै लेखिरहदा उनी दंग परेर मलाई मार्गनिर्दे गरिरहेका छन् यो लेख, त्यो नलेख, यसरी लेख, त्यसरी नलेख...। 

यी र यस्ता परालौकिक गतिविधिहरु अनुभूति भैरहदा शुरुशुरुमा त म आफैंलाई लाग्थ्यो कि सायद म मानसिक रुपले बिमारी भएंकि के हो भनेर तर होइन रहेछ । म एकदम स्वस्थ छु; आफ्नो कर्ममा कुशल छु; मेरा सबै सम्वन्धहरु राम्रा छन्; जीवन व्यवस्थित छ; सुख, खुशी, शान्ति र आनन्दले पूर्ण छ; भौतिक र पराभौतिक दुवै संसारमा पर्याप्त सन्तुलन छ; प्रसस्त सजग छु र यी सबै अलौकिक गतिविधिहरुको प्रत्यक्ष साक्षी भएको छु भौतिक संसार तथा दृश्य जीवनको र पराभौतिक संसार अर्थात दृश्य जीवनभित्रको अदृश्य जीवन दुवैको । मेरो अन्तरहृदयमा फेरी उही गीत गुञ्जिरहेको छ किनकी अव हामी केहीबेरलाई छुट्दै छौं त्यसैले प्रेम भाव व्यक्त गर्न उनी फेरी यो गीत गुनगनाइरहेका छन् , 

‘मायाँ पिरतीको चोखो कथा यो युगयुग सुनाइरहुन्...’

 

                                                                  अस्तु

                                            शिवोहम् ! शिवोहम् !! शिवोहम् !!!

आभामण्डल तथा उर्जा क्षेत्रको स्तर कसरी बढाउन सकिन्छ ? खण्ड -१७

 डा. सिर्जना भण्डारी

      #अध्यात्म_दर्शन #जीवन_दर्शन 

आभामण्डल तथा उर्जा क्षेत्रको स्तर कसरी बढाउन सकिन्छ ? खण्ड -१६ को निरन्तरता

जीवनमा पूर्णताकालागि अध्यात्म विज्ञानका त्रिरत्न- योगासन, प्राणायाम, धारणा

(क)योगीक आसनहरु

योगासनका लागि अत्यन्तै महत्वपूर्ण तथा सूचनामूलक र वर्तमान समयमा विश्वव्यापि रुपमा सर्वाधिक प्रयोगात्मक अभ्यासका रुपमा अनुशरण गरिदै आइएको हठ योगमा मोटामोटी रुपमा ८४ प्रकारका योगका आसनहरु उल्लेख रहेको पाइन्छ । यसकासाथै पछिल्लो समयमा खोजी प्रवृत्ति भएका केही सिर्जनशील नव योग गुरुहरुले वर्तमान समयमा मनुष्यको स्वास्थ्य अवस्थाको आवश्यकतालाई मध्यनजर गरेर योगका विभिन्न प्रकारहरुलाई एकआपसमा सम्योजन(फ्युजन) गराएर नयाँ प्रकारका योगका आसनहरु पनि प्रतिपादन गरेका छन् र नयाँ आसनहरु पनि अत्यन्तै प्रभावकारी रहेको तिनका अभ्यास र सकारात्मक प्रतिफलहरुले प्रमाणित गरिसकेका छन् । यी ८४ भन्दा बढि प्रकारका योगका आसनहरुका साधना गर्ने प्रक्रिया अलग–अलग प्रकारका रहेका छन् । सामान्यतया योगका आसनहरुको साधना चार प्रकारका अवस्था तथा प्रक्रिया अन्तर्गत रहेर गर्ने गरिन्छ– (१)उभिएर गरिने योगका आसनहरु, (२)बसेर गरिने योगका आसनहरु, (३)घोप्टो परेर गरिने योगका आसनहरु, र (४)उत्तानो पल्टेर गरिने योगका आसनहरु । यसका अतिरिक्त अभ्यास गर्ने प्रक्रियाको दृष्टिकोणबाट योगका आसनहरु फरक–फरक भएसंगै समयको दृष्टिकोणले– विहान, दिउसो, साँझ गर्ने आसनहरु; खालि पेट तथा खाना खाएको पेटमा गर्न मिल्ने आसनहरु; त्यस्तै हतार भएको समयमा; यात्रामा रहेको अवस्थामा; साघुरो ठाउँ तथा भिडभाडमा रहेको अवस्थामा; समय कम भएको तथा व्यस्त रहेको अवस्थामा; सामान्य प्रकारको अस्वस्थ रहेको अवस्थामा; विशेष प्रकारको अस्वस्थता भएको अवस्था आदिमा गर्न सकिने तथा गर्न मिल्ने फरक–फरक प्रकारका लामा तथा छोटा प्रक्रिया तथा विधिहरु भएका योगका आसनहरु विभिन्न प्रकारका रहेका छन् । यी मध्य विहान खालि पेटमा सबैभन्दा बढि अभ्यास गरिने चार अवस्थाहरु– उभिएर, बसेर, घोप्टेर र उत्तानो पल्टेर गरिने योगका आसनहरुबारे संक्षिप्त जानकारी यहाँ प्रस्तुत गरिएको छ । 

(३)घोप्टो परेर गरिने योगका आसनहरु

स्थुल शरीर तताउन शरीर चलायमान गराउने तथा हल्का उफ्रिने प्रकारका कदमचाल व्यायाम पाँच मिनेट र शरीर खुलाउन शरीरका हरेक अंग–अंगको सुक्ष्म व्यायाम पाँचदेखि दश मिनेट गरिसकेपछि मात्र उभिएर, बसेर, घोप्टेर तथा उत्तानो पल्टेर गर्ने योगका आासनहरु गर्न प्रारम्भ गर्नु पर्दछ ताकि योगासन गर्न शरीर र मन हरप्रकारले लचिलो, फुर्तिलो भएर तयार भएको होस् र आसनहरु लगाउदा सामान्य बाहेक जटिल प्रकारका असहजता, पिडा तथा अस्वस्थताहरु नआउन् । आमरुपमा प्रयोगमा ल्याउदै आइएका र सबै उमेर तथा लिंगका व्यक्तिहरुलाई उपयुक्त हुने प्रकारका र कुनै प्रकारका नकारात्मक प्रभाव नभएका उभिएर गरिने योगका केही आसनहरु र शरीर तताउन गरिने कदमचाल व्यायाम तथा शरीर खुलाउन गरिने सुक्ष्म व्यायाम निम्नप्रकारका रहेका छन्– 

शरीर तताउन गरिने कदमचाल व्यायाम

सादा र खुकुलो पहिरनमा हावा दोहोरो आवत–जावत गर्ने ठाउँमा सिधा उभिएर छिटोछिटो श्वास वाहिर छोड्दै दाहिने–देब्रे गोडा र हात सुस्त, मध्यम तथा तिब्र गतिमा चलाऔं । यसो गर्दा स्थुल शरीर तात्छ; शरीरमा रक्तसंचार बढ्छ; श्वास–प्रश्वासको गति बढ्छ; शरीरभरि उर्जा संचारित हुन्छ र यस्तो अवस्थाले शरीर तथा मनमा ताजगी, शक्ति, स्फुर्ति, जोश बढाएर शरीरलाई सुक्ष्म व्यायामका लागि तयार गर्दछ । कदमचाल व्यायाम अन्तर्गत सौम्य तथा सभ्य संगीतमा नृत्य गर्ने, शरीरलाई तरंगीत गर्ने तथा मर्काउने, दौडिने, भर्यागं तल–माथि गर्ने, पि.टी. खेल्ने, जोडले हाँस्ने, डोरी खेल्ने, ब्याट र कर्कसंग खेल्ने, हल्का सामानहरु उठाउने–राख्ने, तान्ने–ठेल्ने तथा ओसार–पसार गर्ने आदि क्रियाकलापहरु पनि समावेस गर्न सकिन्छ ।

शरीर खुलाउन गरिने सुक्ष्म व्यायाम

कदमचाल व्यायाम गरेर शरीर तातेर ताजा र फुर्तिलो भएपछि सुक्ष्म व्यायाम गर्न प्रारम्भ गर्नु पर्दछ । सुक्ष्म व्यायामका क्रियाकलापहरुले शरीर र मनलाई योगका आसनहरु गर्नकालागि तयार गर्दछन् । सुक्ष्म व्यायाममा शरीरका पैतालादेखि तालुसम्मका सबै अंगहरुलाई एकएक गरि परिचालित गर्ने गरिन्छ । यसकालागि सर्वप्रथम कम्मरमा हात राखेर दुवै गोडालाई एकएक गर्दै जमिनबाट थोरै माथि उचालेर सुल्टो–उल्टो गोलाईमा घुमाऔं र यसैगरि कम्मरमुनिको पुरै भागलाई घुमाऔं; एकएक गर्दै घुँडालाई सुल्टो–उल्टो गोलाईमा घुमाऔं; कम्मरलाई सुल्टो–उल्टो गोलाईमा घुमाऔं; कुमलाई सुल्टो–उल्टो गोलाईमा घुमाऔं; पाखुरालाई तनक्क तन्काएर हातमा मुठ्ठी बनाएर नारीलाई सुल्टो–उल्टो गोलाईमा घुमाऔं; हात अगाडि पसारेर मुठ्डी बनाउदै खोल्दै गरौं; हात र हातका औंलालाई मालिस गरौं; हत्केलालाई बुढी औंलाले सबैतिर दबाऔं; हत्केलामा तरंग उत्पन्न हुनेगरि ताली बजाऔं; एक हातकाका औंलाले अर्को हातका औंलालाई अंकुुशे पारेर अड्काऔं र पूरा श्वास भित्र भरेर रोकेर सकुन्जेल तानौं; एक हात कम्मरबाट ढाडमा लैजाऔं, अर्को हात कुमबाट ढाडमा लैजाऔं अंकुुशे पारेर अड्काऔं र पूरा श्वास भित्र भरेर रोकेर सकुन्जेल तानौं; गर्धनलाई सुल्टो–उल्टो, दायाँ–बायाँ र गोलाईमा घुमाऔं र चारै दिशाबाट शिरलाई हातले र हातलाई शिरले ठेलौं; हातका पाँचै औंलाका टुप्पा एकसाथ जोडेर शिरमा ठुगं हानौं; आँखालाई सुल्टो–उल्टो गोलाईमा घुमाऔं; केहीबेर कानलाई मालिस गरौं, तानौं र बटारौं; नाकका नासिकाबाट केहीबेर जोडजोडले श्वास वाहिर फालौं र केहीबेर लामो गहिरो श्वास भित्र लिदै लामो श्वास वाहिर फालौं; केहीबेर चेहराभरि औंलाले दबाऔं, मालिस गरौं र चेहरा थपथपाउँ; केहीबेर सकेसम्म ठूलो पारेर मुख खोल्दै र बन्द गर्दै गरौं; केहीबेर सकेसम्म तन्काएर जोडले श्वास वाहिर छोड्दै जिब्रो वाहिर निकालौं; अवस्था सहज छ भने केहीबेर चिच्याऔं; केहीबेर आँखा बन्द गरेर, स्थिर भएर भमरा जस्तो मंमंमंमं गर्दै आफ्नो आवाज आफैंले सुनौं । 

सुक्ष्म व्यायामका यस्ता क्रियाकलापहरु गरिसकेपछि शरीर विस्तारै खुल्दै जान्छ, शरीरमा रक्तसंचार बढ्छ, मांसपेसी, हड्डिका जोर्नी, नशा तथा नाडीहरु खुल्छन्, लचिलो तथा सहज हुन्छन् र पूरै शरीर र मन पूर्णरुपमा योगका आसनहरु लगाउनकालागि तयार हुन्छन् । यसरी क्रमवद्ध रुपमा सर्वप्रथम शरीर तताएर र शरीर खुलाएर गरिएका योगका आसनहरुबाट सहजै अधिकतम लाभ तथा उपलव्धिहरु हासिल गर्न सकिन्छ । योगासनका सकारात्मक लाभ तथा उपलव्धिका कारण मनुष्यको शरीर, मन, भावना, आत्मा अर्थात चेतना हरप्रकारले स्वस्थ, शुद्ध, सन्तुलित तथा सक्रिय हुन्छन् जसले उसको सांसारिक जीवनमा मुक्ति ल्याउनुका साथै पारमार्थिक जीवनमा मोक्षमा उपलव्ध हुन उभित्र आध्यात्मिक विकासको मार्ग खुल्न थाल्छ र विस्तारै उसको जीवन पूर्णताले भरिन थाल्छ ।

शरीर तन्काउन घोप्टो परेर गरिने योगका प्रमुख १० आसनहरु

(१)भुजंग आसन

भुजंग आसन अर्ध, पूर्ण गरि दुई प्रकारले गर्ने गरिन्छ । अर्ध भुजंग आसन गर्नकोलागि घोप्टो परेर दुवै गोडा, पिडौला, जांग तनक्क तन्काऔं; दुवै हात घोप्टो पारेर एकमाथि अर्को खप्टेर चिउँडोमूनि राखौं र चिउँडोलाई खप्टिएका हातमाथि अड्याऔं; दुवै हातलाई घोप्टो पारेर छातिको दायाँ–बायाँ हात टेकौं; पूरा श्वास भित्र भरौं र पूरा श्वास वाहिर छोड्दै दुवै हात र कुहिनो टेकेर शिर तथा गर्धन र छातिलाई विस्तारै माथितिर उठाऔं र आँखाले सिलिगं तथा आकाशलाई हेरौं; यही अवस्थामा आफूलाई सहज हुन्जेल श्वास रोकेर तथा सामान्य राखेर केहीबेर अडिऔं; पूरा श्वास भित्र भर्दै छाति र शिर तथा गर्धन र दुवै हातलाई पहिलाकै अवस्थामा ल्याऔं र खप्टिएका हातमाथि चिउँडो अड्याएर केहीबेर विश्राम गरौं । अर्ध भुजंग आसनबाट प्रभावकारी लाभ लिनकालागि यही क्रिया कम्तिमा तीनपटक गरौं ।

पूर्ण भुजंग आसन गर्नकोलागि घोप्टो परेर दुवै गोडा, पिडौला, जांग तनक्क तन्काऔं; दुवै हात घोप्टो पारेर एकमाथि अर्को खप्टेर चिउँडोमूनि राखौं र चिउँडोलाई खप्टिएका हातमाथि अड्याऔं; दुवै हातलाई घोप्टो पारेर छातिको दायाँ–बायाँ हात टेकौं; पूरा श्वास भित्र भरौं र पूरा श्वास वाहिर छोड्दै दुवै हात टेकेर कुहिना नखुम्च्याइकन तनक्क पारेर शिर तथा गर्धन, छाति र नाभि तथा तल्लो पेटसम्मको भागलाई विस्तारै सकेजति माथितिर उठाऔं र आँखाले सिलिगं तथा आकाश हेरौं; यही अवस्थामा आफूलाई सहज हुन्जेल श्वास रोकेर तथा सामान्य राखेर केहीबेर अडिऔं; पूरा श्वास भित्र भर्दै छाति, शिर तथा गर्धन, पेट र दुवै हातलाई पहिलाकै अवस्थामा ल्याऔं र खप्टिएका हातमाथि चिउँडो अड्याएर केहीबेर विश्राम गरौं । पूर्ण भुजंग आसनबाट प्रभावकारी लाभ लिनकालागि यही क्रिया कम्तिमा तीनपटक गरौं । भुजंग आसनलाई थप प्रभावकारी बनाउन पूर्ण भुजंग आसनमा अडिएको समयमा शिरलाई पूरा श्वास छोड्दै र पूरा श्वास भर्दै दायाँ–वायाँ घुमाएर पैताला तथा हिप हेर्ने प्रयास गरिन्छ । यो क्रिया दुवैतिर कम्तिमा तीन–तीनपटक गर्नु अत्यन्तै लाभदायक हुन्छ । 

(२)सलभ आसन 

सलभ आसन विभिन्न प्रकारले गर्ने गरिन्छ तर सबै प्रकारमा पेटको बलमा शिर तथा गर्धन, छाति, हात र गोडा तनक्क तन्काएर माथितिर सकेजति उठाउन प्रउास गरिन्छ । सलभ आसन गर्नकोलागि घोप्टो परेर दुवै गोडा, पिडौला, जांग तनक्क तन्काऔं; दुवै हात घोप्टो पारेर एकमाथि अर्को खप्टेर चिउँडोमूनि राखौं र चिउँडोलाई खप्टिएका हातमाथि अड्याऔं; हिप क्षेत्र, जांग, पिडौला र गोडामा रंक्तसंचारको प्रवाह बढाउन तथा मांसपेसी, नशा–नाडी, हड्डि, जोर्नी खुकुलो तथा लचिलो बनाउन दुवै गोडाका कुर्कुच्चाले पालैपालो हिपमा हिर्काएर निर्लाम आसन गरौं; दुवै हातलाई तनक्क तन्काएर अगाडि लैजाऔं; पूरा श्वास भित्र भरेर पूरा श्वास वाहिर छोड्दै एकैपटक बिपरित हात र बिपरित गोडो विस्तारै सकेजति माथितिर उठाऔं; यही अवस्थामा आफूलाई सहज हुन्जेल श्वास रोकेर तथा समान्य राखेर केहीबेर अडिऔं; पूरा श्वास भित्र भर्दै सामान्य बनौं र दुवै हात एकआपसमा खप्टेर राखेर त्यसमाथि चिउँडो अड्याएर केहीबेर बिश्राम गरौं र कम्तिामा तीन–तीनपटक यो क्रिया गरौं । 

अर्को प्रकारको सलभ आसन गर्न बिश्रामपछि श्वास–प्रश्वासको लय मिलाएर पेटको बलमा दुवै हात र दुवै गोडा एकैसाथ उठाऔं ढाड र कम्मरको भाग धनुष्टंकार हुनेगरि; केहीबेर यही अवस्थामा अडिएर बसौं र विस्तारै सामान्य बनौं; यो क्रिया कम्तिमा तीनपटक गरौं । सलभ आसनका क्रियाहरु अझै बढाउन यही अवस्थामा दुवै हातलाई जांगमूनि राखौं र श्वास–प्रश्वासको लय मिलाएर पेट, छाति, शिर नउठाइकन गोडा, पिडौला, जांग मात्र माथितिर उठाऔं, एकछिन यही अवस्थामा अडिऔं र सामान्य बनौं । अर्को प्रकार– यही अवस्थामा दुवै हातलाई पछाडि कम्मरमाथि लैजाऔं; दुवै हातका औंला एकआपसमा फसाएर एउटै मुठ्ठि बनाऔं र दुवै हात तनक्क तन्काएर श्वास–प्रश्वासको लय मिलाएर शिर, छाति र पेट माथितिर उठाऔं; केहीबेर यही अवस्थामा अडिएर बसौं, विस्तारै सामान्य बनौं र यो क्रिया कम्तिमा तीनपटक गरौं । सलभ आसन गर्दा श्वास–प्रश्वासको लय मिलाएर शिर, छाति र पेट तथा गोडा, पिडौला, जांग उठाउदा आफ्नो सहजता र सुविधा हेरेर पाखुरा र हातलाई जतापनि लान तथा जुन अवस्थामा पनि राख्न सकिन्छ ।

(३)नौका आसन

नौका आसन गर्नकोलागि घोप्टो परेर दुवै गोडा, पिडौला, जांग तनक्क तन्काऔं; दुवै हात घोप्टो पारेर एकमाथि अर्को खप्टेर चिउँडोमूनि राखौं र चिउँडोलाई खप्टिएका हातमाथि अड्याऔं; पूरा श्वास भित्र भरेर पूरा श्वास वाहिर छोड्दै दुवै हात पछाडि लैजाउँ र दुवै गोडा माथि उठाएर हातले गोडाका पंजा समातौं; सकेजति बल प्रयोग गरेर हातले गोडा र गोडाले हात तानौं; आफूलाई सहज हुन्जेल केहीबेर यही अवस्थामा अडिएर बसौं श्वास रोकेर तथा समान्य राखेर र सामान्य बनौं; नौका अर्थात डुंगा आसनको अधिकतम लाभ लिनकालागि यो क्रिया कम्तिमा तीनपटक गरौं ।  

(४)अधोमुख आसन

अधोमुख आसन र सुर्य नमस्कारको एक अंश पर्वत आसनका प्रक्रिया र उद्देश्य एकै हुन् । अधोमुख आसन गर्नकालागि दुवै पैताला र दुवै हत्केला जमिनमा टेकेर हिपलाई सकेसम्म आकाशतिर ठेलौं; पूरा श्वास भित्र भरेर पूरा श्वास वाहिर छोड्दै भुईंतिर निहुरिएको मुन्टो तथा शिरलाई सकेसम्म गोडाको नजिक ल्याउने तथा नाभि हेर्ने प्रयास गरौं; आफूलाई सहज हुन्जेल केहीबेर यही अवस्थामा अडिऔं श्वास रोकेर तथा सामान्य राखेर; पूरा श्वास भित्र भर्दै घुँडा टेकेर हात भुईंमा पसारेर हिपलाई माथितिर उचालेर तथा पिडौलामाथि अड्याएर केहीबेर बिश्राम गरौं; अधोमुख आसनबाट अधिकतम लाभ लिनकालागि यो क्रिया कम्तिमा तीनपटक गरौं । 

अधोमुख आसन गरेर अझ अधिकतम लाभ लिनकालागि दुवै पैताला र दुवै हत्केला जमिनमा टेकेर हिपलाई सकेसम्म आकाशतिर ठेलौं; पूरा श्वास भित्र भरेर पूरा श्वास वाहिर छोड्दै सकेजति पालो–पालो गरेर एउटा–एउटा गोडा उठाऔं; आफूलाई सहज हुन्जेल केहीबेर यही अवस्थामा अडिऔं श्वास रोकेर तथा सामान्य राखेर; यो क्रिया कम्तिमा तीन–तीनपटक दुवै गोडा उठाएर गरौं र पूरा श्वास भित्र भर्दै घुँडा टेकेर हात भुईंमा पसारेर हिपलाई माथितिर उचालेर तथा पिडौलामाथि अड्याएर केहीबेर बिश्राम गरौं । अधोमुख आसनमा अर्को प्रकार पनि थप्न सकिन्छ( दुवै पैताला र दुवै हत्केला जमिनमा टेकेर हिपलाई सकेसम्म आकाशतिर ठेलौं; श्वास सामान्य राखेर उफ्रेर दुवै गोडालाई टाढा फार्दै नजिक ल्याउदै गरौं कम्तिमा १० पटकसम्म र पूरा श्वास भित्र भर्दै घुँडा टेकेर हात भुईंमा पसारेर हिपलाई माथितिर उचालेर तथा पिडौलामाथि अड्याएर केहीबेर बिश्राम गरौं ।

(५)उत्थान पृष्ठ आसन

उत्थान पृष्ठ आसन सूर्य नमस्कार आसनको एक अंश हो । उत्थान पृष्ठ आसन गर्नकालागि दुवै पैताला र दुवै हत्केला सकेसम्म अगाडि–पछाडि दुरीमा राखेर जमिनमा टेकौं; पूरा श्वास भित्र भरेर पूरा श्वास वाहिर छोड्दै एउटा गोडालाई खुम्च्याउदै अगाडि ल्याएर भुईंमा टेकेको हातसंग समानान्तर हुनेगरि राखौं र आँखा सिधा अगाडि हेरौं; कुहिना टेकेर पनि यही प्रक्रिया गर्न सकिन्छ । आफूलाई सहज हुन्जेल केहीबेर यही अवस्थामा अडिऔं श्वास रोकेर तथा सामान्य राखेर; पूरा श्वास भित्र भर्दै गोडालाई पछाडि पहिलाकै अवस्थामा ल्याऔं र घुँडा टेकेर हात भुईंमा पसारेर हिपलाई माथितिर उचालेर तथा पिडौलामाथि अड्याएर केहीबेर बिश्राम गरौं; अधिकतम लाभ लिनकालागि यो क्रिया कम्तिमा तीनपटक गरौं । उत्थान पृष्ठ आसनको लाभ तथा प्रभावकारिता बढाउन उसमा अर्को प्रकार पनि थप्न सकिन्छ– दुवै पैताला र दुवै हत्केला सकेसम्म अगाडि–पछाडि दुरीमा राखेर जमिनमा टेकौं; पूरा श्वास भित्र भरेर पूरा श्वास वाहिर छोड्दै एउटा गोडालाई खुम्च्याउदै अगाडि ल्याएर भुईंमा टेकेको हातसंग समानान्तर हुनेगरि राखौं र आँखा सिधा अगाडि हेरौं; यही अवस्थामा कानले भुईं छुने प्रयास गरौं; आफूलाई सहज हुन्जेल केहीबेर यही अवस्थामा अडिऔं श्वास रोकेर तथा सामान्य राखेर; पूरा श्वास भित्र भर्दै भुईंमा टेकेको कार उठाऔं र गोडालाई पछाडि पहिलाकै अवस्थामा ल्याऔं; घुँडा टेकेर हात भुईंमा पसारेर हिपलाई माथितिर उचालेर तथा पिडौलामाथि अड्याएर केहीबेर बिश्राम गरौं; अधिकतम लाभ लिनकालागि यो क्रिया कम्तिमा तीनपटक गरौं ।

(६)गौ आसन र मार्जर आसन

गौ अर्थात गाई आसन गर्नकालागि दुवै घुँडा र दुवै हत्केला सकेसम्म अगाडि–पछाडि दुरीमा राखेर जमिनमा टेकौं; पूरा श्वास भित्र भरेर पूरा श्वास वाहिर छोड्दै आँखा सिधा अगाडि हेरेर ढाडलाई सकेसम्म गहिरो पारौं तथा भुईंतिर ठेलौं र हिपलाई सकेसम्म माथितिर उचालौं । मार्जर अर्थात बिरालो आसन गर्नकालागि गौ आसनकै अवस्थाबाट पूरा श्वास भित्र भरेर पूरा श्वास वाहिर छोड्दै आँखा भुईंतिर हेरेर ढाडलाई सकेसम्म आकाशतिर उठाऔं र हिपलाई सकेसम्म तलतिर झारौं । आफूलाई सहज हुन्जेल केहीबेर गौ र मार्जर आसनको अवस्थामा अडिऔं श्वास रोकेर तथा सामान्य राखेर; पूरा श्वास भित्र भर्दै शिर, ढाड र हिपलाई पहिलाकै अवस्थामा ल्याऔं र घुँडा टेकेर हात भुईंमा पसारेर हिपलाई माथितिर उचालेर तथा पिडौलामाथि अड्याएर केहीबेर बिश्राम गरौं; अधिकतम लाभ लिनकालागि यो क्रिया कम्तिमा तीन–तीनपटक गरौं ।

(७)चतुरअंग दण्ड आसन

चतुरअंग दण्ड आसन गर्नकालागि दुवै पैताला र दुवै हत्केला सकेसम्म अगाडि–पछाडि दुरीमा राखेर जमिनमा टेकौं; पूरा श्वास भित्र भरेर पूरा श्वास वाहिर छोड्दै आँखा सिधा अगाडि हेरेर गोडाका दुवै पंजा र दुवै हात भुईंमा टेकौं; दुवै घुँडा र दुवै कुहिना नखुम्च्याइकन सिधा राखेर ढाड र कम्मरलाई सकेसम्म भुईंतिर झार्ने प्रयास गरौं; आफूलाई सहज हुन्जेल केहीबेर यही अवस्थामा अडिऔं श्वास रोकेर तथा सामान्य राखेर; पूरा श्वास भित्र भर्दै घुँडा टेकेर हात भुईंमा पसारेर हिपलाई माथितिर उचालेर तथा पिडौलामाथि अड्याएर केहीबेर बिश्राम गरौं; अधिकतम लाभ लिनकालागि यो क्रिया कम्तिमा तीनपटक गरौं ।

(८)अष्टांग आसन

अष्टांग आसन सूर्य नमस्कार आसनको एक अंश हो । अष्टांग आसन गर्नकालागि दुवै पैताला र दुवै हत्केला सकेसम्म अगाडि–पछाडि दुरीमा राखेर जमिनमा टेकौं; पूरा श्वास भित्र भरेर पूरा श्वास वाहिर छोड्दै दुवै घुँडा जमिनमा टेकौं; यसपछि छाति र चिउँडो जमिनमा टेकौं र हिपलाई सकेसम्म आकासतिर ठेलौं; आफूलाई सहज हुन्जेल केहीबेर यही अवस्थामा अडिऔं श्वास रोकेर तथा सामान्य राखेर; पूरा श्वास भित्र भर्दै घुँडा टेकेर हात भुईंमा पसारेर हिपलाई माथितिर उचालेर तथा पिडौलामाथि अड्याएर केहीबेर बिश्राम गरौं; अधिकतम लाभ लिनकालागि यो क्रिया कम्तिमा तीनपटक गरौं ।

(९)मेरु पृष्ठ आसन

मेरु पृष्ठ आसन गर्नकालागि दायाँ तथा बायाँ कोल्टो पल्टिऔं; थोरै शिर र गर्धन उठाऔं र भुईंतिर परेको हातको कुहिनो टेकेर हातले कान र गालामा आड दिऔं; पूरा श्वास भित्र भरेर पूरा श्वास वाहिर छोड्दै माथिपट्टि परेको गोडा विस्तारै आकाशतिर उठाऔं घुँडो सिधा पारेर र अर्को हातले गोडाको बुढी औंलो समातौं कुहिनो सिधा पारेर; आफूलाई सहज हुन्जेल केहीबेर यही अवस्थामा अडिऔं श्वास रोकेर तथा सामान्य राखेर; पूरा श्वास भित्र भर्दै अघिकै समान्य अवस्थामा आऔं केहीबेर बिश्राम गरौं; अधिकतम लाभ लिनकालागि यो क्रिया कम्तिमा तीन–तीनपटक गरौं दुवै कोल्टो पल्टेर र दुवै गोडा उठाएर ।

(१०)बाल आसन

बाल आसन माथि उल्लेखित योगका आसनहरु गरेर थाकेको शरीरलाई आराम गराउने आसन हो । दुवै हात र दुवै गोडा खुकुलो छोडेर घोप्टो परेर लम्पसार परौं; आफ्नो सुविधा अनुसार हातलाई एकआपसमा खप्टेर चिउँडोमूनि राख्न पनि सकिन्छ अथवा हातलाई शरीर तथा जांगमूनि राखेर गाला भुईंमा सटाएर अड्याऔं; एउटा गोडालाई सिधा पारीराखौं घोप्टो अवस्थामै र अर्को गोडाको घुँडा खुम्च्याएर छातिसम्म माथिरतिर ल्याऔं; आँखा बन्द गरेर लामो गहिरो श्वास लिदै–छोड्दै गरौं र आउदै–जाँदै गरेको श्वासलाई याद गरेर आफूलाई सहज हुन्जेल र समय भइन्जेल आरामको अवस्थामा रहिराखौं ।

माथि उल्लेखित घोप्टो परेर गरिने योगका आसनहरुले पूरै मेरुदण्ड, गर्धन, कुम, ढाड, कम्मर, छाति, माथ्लो पेट, तल्लो पेट, प्रजनन् अंग, पाखुरा, हात, जांग, पिडौला, गोडा आन्तरिक तथा वापहर सबै अंगहरुमा प्रत्यक्ष रुपमा पर्याप्त खिचाव तथा दवाव पर्ने हुनाले यी आसनहरुले शरीरका सबै आन्तरिक तथा वाहिय अंगहरुका सबैप्रकारका अस्वस्थता तथा समस्याहरुको उचित किसिमले उपचार तथा समाधान गर्न प्रत्यक्ष मद्धत गर्दछन् र अन्य धेरै प्रकारका थाहा पाउन सकिले तथा थाहा पाउन नसकिने सकारात्मक लाभहरु प्रदान गर्दछन् । खासगरि मेरुदण्ड, ढाड, कम्मर र पेटमा आइपर्ने सबैप्रकारका अस्वस्थता तथा समस्याहरुको उपचारमा रामबाण इलाज मान्ने गरिन्छ घोप्टो परेर गरिने योगका सबैप्रकारका आसनहरुलाई ।

  

घोप्टो परेर गरिने योगका आसनहरुको लाभ 

माथि उल्लेखित घोप्टो परेर गरिने सबै प्रकारका योग आसनहरुले गोडा, पिडौला र जांगको मांसपेशी, नशा–नाडी, हड्डि, जोर्नीकासाथै कम्मर, ढाड, कुम, छाति, माथ्लो पेट, तल्लो पेटको क्षेत्रमा, यी क्षेत्रसंग सम्वन्धित वाहिरी तथा आन्तरिक अंगहरुमा र पूरै शरीरमा रक्तसंचार सन्तुलित गर्छ र यी क्षेत्रहरुका मांसपेशी, नशा–नाडी, हड्डि, जोर्नी, मेरुदण्डका रोग, अस्वस्थता तथा समस्याहरु समाधान गर्न मद्धत गर्दछ । योग आसनहरुका प्रक्रिया र विधि पुर्याएर र तोकिएका अनुसासनभित्र रहेर निष्ठापूर्वक तिनको अनुशरण गरेर गरिने सबैप्रकारका योगका आसनहरुले सकारात्मक लाभ मात्र प्रदान गर्दछन् तर प्रक्रिया र विधि नपुर्याइकन र तोकिएका अनुसासनहरुको अनुशरण नगरिकन योगका आसनहरु गर्दा यसले नकारात्मक हानि पुर्याउन सक्छ ।

योगका सबैप्रकारका गतिविधिहरु- शरीर तताउन गरिने कदमचाल व्यायाम, शरीर खुलाउन गरिने सुक्ष्म व्यायाम र शरीर तन्काउन गरिने योगका आसनहरु गर्दा सबै प्रकारका गतिविधिहरुमा आफ्नो शरीरमा भएका हरप्रकारका क्षण(क्षणका महसुस, अनुभव तथा अनुभूतिहरु जस्तोकि श्वास(प्रश्वास बढेको, मुटुको धड्कन बढेको, रंक्तसंचारको प्रवाह बढेको, शरीरका अंगहरुमा दबाव तथा खिचाव भएको, शरीरमा गर्मीं तथा ठण्डाको महसुस भएको आदि अवस्थाहरुमा मन तथा ध्यान केन्द्रित गर्नुपर्दछ ताकि मन तथा ध्यान अरु अनावश्यक तथा नकारात्मक विचारहरुमा जान नसकोस् । यसरी आफ्नो शरीरमा भैरहेका महसुस तथा अनुभवका अवस्थाहरुमा मनलाई केन्द्रित गर्नु वर्तमानमा साक्षी रहनु हो र यो प्रक्रिया पतंजतिल योगसुत्रको छैठौं अंग धारणाको एक अत्यन्तै महत्वपूर्ण अवस्था हो । धरणा तथा एकाग्रताका अवस्थाहरुका सकारात्मक लाभहरु धेरै रहेका छन् र ध्यानबाट प्राप्त हुने लाभ समेत यो अवस्थामा हासिल गर्न सकिन्छ । यसरी शरीरका अंगहरुमा भएका गतिविधिहरुमा मन तथा ध्यानलाई केन्द्रित गर्दा श्वास तथा प्राण वायू तथा ब्रम्हाण्डिय महाउर्जा तत तत क्षेत्रमा पुग्ने हुनाले व्यायाम तथा आसनहरुबाट हुने लाभहरुमा उल्लेख्य बढोत्तरी आउछ र योग साधक हरप्रकारले स्वस्थ, आरोग्य, सुखी, खुशी, शान्त र आनन्दित हुदै जान्छ । उसको जीवन सहज, सरल, व्यवस्थित, समृद्ध र सफल हुदै जान्छ र उ परिवार, समाज, राज्य, विश्वसमाज, मानवीयता, प्रकृति सबैतिर योगदान दिनसक्ने सुयोग्य नागरिक बन्दछ ।

घोप्टो परेर गरिने योगका आसनहरु गर्दाका सावधानीहरु

योग आसनहरुका प्रक्रिया र विधि पुर्याएर र तोकिएका अनुसानभित्र रहेर निष्ठापूर्वक तिनको अनुशरण गरेर सबैप्रकारका योगका आसनहरु सबैले गर्न सकिन्छ तर स्वास्थ्य अवस्था तथा शरीरको विशेष अवस्थामा अवस्था र आवश्यकता हेरेर सिद्ध योग गुरु तथा अनुभवी योग प्रशिक्षक र शरीरको रोग, अस्वस्थता तथा शरीरको विशेष अवस्थासंग सम्वन्धित चिकित्सकहरुको सल्लाह अनुसार गर्नु तथा गराउनु अनिवार्य हुन्छ । रक्तचाप उच्च तथा न्यून भएका; रगत सम्वन्धि अरु प्रकारका रोग तथा अस्वस्थता भएका व्यक्तिहरु; मुटुका रोगीहरु; गर्ववती स्त्री आदिले झुकेर गर्ने योगका आसनहरु गर्नु हुदैन । शल्यक्रिया गरेका, त्यस्तै हड्डि सम्वन्धि विभिन्न प्रकारका समस्या भएका; जोर्नी खिइएका तथा सरेका(स्लिप डिस्क); मेरुदण्ड खिइएका तथा सरेका व्यक्तिहरुले पनि शरीर धेरै झुकाउने, शरीर मर्काउने तथा तन्काउने प्रकारका योगका आसनहरु गर्नु हुदैन । यस्ता प्रकारका व्यक्तिहरुका लागि रोग तथा बिरामीको अवस्था र आवश्यकता हेरेर सिद्ध योग गुरु तथा अनुभवी योग प्रशिक्षक र रोग तथा अस्वस्थतासंग सम्वन्धित चिकित्सकहरुको सल्लाह अनुसार योगका आसनहरु गर्नु तथा गराउनु पर्दछ । रजश्वला भएका स्त्रीहरुले कम्तिमा पाँचदिनसम्म यस्ताप्रकारका योगासनहरु गर्नु हुदैन र पाँचदिनपछि पनि रक्तश्राव निरन्तर भैरहेको छ भने अवस्था र आवश्यकता हेरेर सिद्ध योग गुरु तथा अनुभवी योग प्रशिक्षक र रोग तथा अस्वस्थतासंग सम्वन्धित चिकित्सकहरुको सल्लाह अनुसार गर्नु तथा गराउनु पर्दछ । त्यस्तै गर्भवती स्त्रीले पनि सिद्ध योग गुरु तथा अनुभवी योग प्रशिक्षक र स्त्री रोगसंग सम्वन्धित चिकित्सकहरुको सल्लाह अनुसार योगका आसनहरु गर्नु तथा गराउनु पर्दछ । गर्भवती स्त्रीकालागि छुट्टै प्रकारका योगका आसनहरु रहेका छन् । तर शरीर तताउन गरिने कदमचाल व्यायाम, शरीर खुलाउन गरिने सुक्ष्म व्यायाम र शरीरमा अक्सिजनको मात्रा बढाउन गरिने अनुलोमविलोम प्राणायाम र लामो गहिरो श्वास लिने र छोड्ने विज प्राणायाम सबै प्रकारका र सबै उमेर भएका व्यक्तिहरुले हल्का किसिमले गर्न सकिन्छ, यसकालागि कसैको सल्लाह लिराख्नु पर्दैन तर आफूलाई असहज तथा पिडा भैरहेको छ भनेचाहिं विचार गर्नु पर्छ तथा सल्लाह लिन पनि सकिन्छ । शरीरमा अक्सिजनको पर्याप्तताले रक्तकणहरुलाई शुद्ध राख्दछ, शरीरभरि रक्तसंचारको प्रवाह बढाउछ र शरीरका सबै अंगहरु खुकुलो, लचिलो बनाउनुका साथै हरप्रकारले संतुलनलमा राख्दछ । 

छिट्टै,

उत्तानो पल्टेर गरिने योगका आसनहरु